با این اوصاف ایران به لحاظ موقعیت ممتاز جغرافیایی  و قرار گیری در مسیر و گره کریدورهای بین المللی تراسیکا ,  جاده ابریشم ( غرب – شرق ), شبکه تار , سه گانه آلتید , شبکه های بزرگراههای آسیایی , شمال- جنوب و داشتن منابع غنی معدنی و نیروی انسانی فراوان , خاک و اقلیم مناسب  و میراث فرهنگی و تاریخی از مزایایی نسبی  در حوزه صنایع مرتبط با نفت و گاز ، کشاورزی ، گردشگری  و حمل و نقل بین المللی و بازرگانی و تجاری و…. فراوانی برخوردارمیباشد . از این رو طبیعتاکشورهایی که در مسیر کریدورهای ترانزیتی قرار دارند میتوانند بیشترین بهره را از این تجارت ببرند. فعالیت های لجستیکی معمولا سهم قابل توجه ای در تولید ناخالص ملی کشورها دارند. این سهم در کشورهای مختلف از ۷ تا ۲۱ درصد متغییر است. دانشگاه ایالتی میشیگان در مطالعه ای که انجام داده است، سهم فعالیت های لجستیکی از GDP در بیشتر نواحی اقتصادی جهان را تقریبا ۱۲ درصد اعلام کرده است .

گذشته از این نقش طبق پیش بینی کارشناسان، صنعت برتر جهان در چند سال آینده پس از حمل ونقل و ترانزیت کالا صنعت گردشگری از اهمیت خاصی برخوردار خواهد بودکه بدون توسعه و رشد صنعت حمل ونقل غیر ممکن به نظر میرسد . مسیر کریدورهای شمال – جنوب و غرب – شرق از ایران و امکان جابجایی بارهای حوزه خلیح فارس از طریق ایران به قفقاز و ماورای قفقاز همچون روسیه که پیوندی اقتصادی مناسبی با ایران دارد از اهمیت خاصی برخوردار است . لذا محقق با علم بر اهمیت اقتصادی و سیاسی گشایش مسیر ترانزیتی به روسیه از طریق خاک جمهوریهای ارمنستان و گرجستان ، مطالعاتی را بعمل آورده که بشرح این طرح ارائه میگردد .

بیان موضوع  

جمهوری اسلامی ایران دارای سه مزیت نسبی بین المللی است که یکی از این مزیتها حمل و نقل بین الملل و ترانزیت به همراه نفت ، گاز و گردشگری می باشد . موقعیت جمهوری اسلامی ایران در محل اتصال و گره کریدورهای پنجگانه ارتباطی آسیا و اروپا از یکطرف و ارتباط سهل و زود هنگام گذر کالا و کامیون از ایران به کشورهای شمال و جنوب سبب شده است تا ایران همیشه مورد توجه کشورهای تجاری و اقتصادی قرار گیرد . هر چند ایران در یک موقعیت ممتاز ژئواکونومیکی و ژئوپلتیکی قرار گرفته و هر سال میتواند بیش از دهها میلیارد دلار از این حوزه کسب درآمد کند ، ولی رقابت کشورهای دنیا خصوصا کشورهای همسایه در قرار گرفتن در قالب پازل حمل و نقلی آسیا و اروپا سبب شده کم کم مزیت ایران در حوزه ترانزیت به کشورهای همسایه انتقال یابد . گواه بر مدعا فوق رایزنی اتصال خط آهن چین از مغولستان به ترکمنستان – احداث خط آهن باکو و تفلیس و کارس ترکیه – احداث بنادر بزرگ در حواشی اقیانوس آرام توسط کشورهای شرقی و جنوبشرقی آسیا و….. میباشد .

در این راستا استان آذربایجانشرقی دارای پیشینه تجاری و بازرگانی با کشورهای CIS ؛ با توجه به بروز مشکلات اخیر در حمل و نقل ایران و ترکیه برنامه ریزی نموده تا از توان بالقوه و بالفعل ارتباطی در کشورهای هدف( جمهوری آذربایجان ، ارمنستان ، گرجستان )  استان در جهت حمل ونقل کالاهای ایرانی به بازارهای بین المللی  استفاده نماید .

برای تحقق موضوع ، این امکان میسر است که با شرکتهای چند ملیتی روسی ، گرجی و ارمنی برای توسعه فعالیت های حمل و نقل و ترانزیت از طریق خاک ایران به کشورهای یاد شده با حداقل موانع و کمترین هزینه های مربوطه خصوصا به روسیه استفاده نمود  .

برای کاهش هزینه های حمل و نقل و تقلیل هزینه های زمانی و مالی ؛ استفاده از ناوگان باری ارمنی ، گرجی و روسی در مسیر مورد توجه است .

ایران برای اتصال به کشورهای گرجستان و روسیه از دو مسیر ذیل فعال است  :

مسیر آذربایجان – گرجستان – روسیه – یا آذربایجان به روسیه و شهر مسکو
مسیر ارمنستان – گرجستان – روسیه و شهر مسکو

مزیت مسیر پیشنهادی یعنی  مسیر ارمنستان – گرجستان و روسیه ،بشرح ذیل میباشد :

فاصله این مسیر تا مسکوی روسیه حدود  ۱۰۰۰ کیلومتر کمتر از مسیر اولی
هزینه های سوختی از بابت کاهش ۱۰۰۰ کیلومتری بیش از ۵۰۰۰۰۰۰ ریال میباشد که در هزینه حمل ونقل قابل تامل و محاسبه است .
زمان تشریفات تا مرز روسیه حدود ۳ روز  است در حالیکه در مسیر آذربایجان – روسیه بیش از یک هفته زمان تشریفات مرزی است .
کاهش زمان حداقل ۱۰ روزی نسبت به مسیر اولی .

از جمله پیشنهادات ، برای جابجایی بارهای صادراتی و ترانزیتی از جلفا به مقاصد ارمنستان – گرجستان – روسیه با وسائط نقلیه با ملیت های کشورهای یاد شده است . مزیت این موضوع نیز بشرح ذیل است :

نبود عوارض ترانزیت  برای کامیونهایی با ملیت های کشورهای یاد شده خصوصا در مرز ارمنستان و کاهش حدود ۳۰۰ دلاری هزینه های حمل و نقل .
حداکثر هزینه کامیونها با ملیت های ارمنی ، گرجی و روسی فقط ۱۲۰دلار بعنوان هزینه بیمه .
رونق گیری حمل و نقل داخلی با وسائط نقلیه ایرانی از بنادر جنوب و یا شهرهای مختلف ایران به جلفا  و شکل دهی فعالیت های لجستیکی در استان و شهرستان جلفا .
رایزینهای شرکت چند ملیتی مورد نظر (بعنوان بازاریاب برای جریانات بارهای تراتزیتی از ایران) با کشورهای حاشیه خلیج فارس و کشورهای اطراف اقیانوس آرام برای توسعه ترانزیت کالا از ایران به روسیه .
رونق گیری فعالیت های انبارداری و سورتینگ و بسته بندی در استان آذربایجانشرقی خصوصا شهرستان جلفا و منطقه آزاد ارس .
مهمتر از همه فعال سازی یک گزینه مناسب برای دست یابی ایران به کشورهای cis و اروپا از طریق هابهای پرلیسی بلاروس و کالینینگراد روسیه و بنادر مهم حاشیه دریای سیاه همچون پوتی و باتومی گرجستان بجای مسیر ترکیه .

پیشنهادات

یکی از سیاستهای چشم انداز ۱۴۰۴ نظام تولید مزیت های نسبی برای رونق دهی به فعالیت های اقتصادی منطقه ای و بین المللی است . بیش از ۱۲ درصد از GDP ایران از طریق حمل و نقل و ترانزیت قابل تحقق است . لذا بر دولتمردان و سیاستگذاران حوزه حمل ونقل کشور است که با شناسائی راههای جدید زمینه های لازمه را برای وصول به اهداف اسناد بالادستی همچون چشم انداز محقق نماید .

در این میان  با بررسی شرایط منطقه ای تجارت و بازرگانی و تقاضای صاحبان کالا برای جابجایی ارزان و سریع کالا مسیر پیشنهادی ارمنستان – گرجستان – روسیه و شهر مسکو با مزیت های یاد شده  پیشنهاد می نماید :

کاهش و یا حذف عوارض ترانزیت ، برای کامیونهایی با ملیت های فوق الاشاره تا منطقه آزاد ارس
کاهش هزینه های گمرکی برای کالاهای مشمول این طرح
تامین تجهیزات و تاسیسات مورد نیاز برای کاهش زمان ترخیص و بارگیری برای کامیون های مربوطه در گمرکات جلفا
هماهنگی های بین بخشی با ادارات و سازمانهایی همچون وزارت امور خارجه ، گمرک ، منطقه آزاد ارس ، ارگانهای سیاسی و امنیتی برای تحقق موضوع حذف ویزای رانندگان کشورهای موصوف به ایران

 * محمد ابراهیم نوشیروانزاده