اعتدال پرس - یادداشت وارده/
استان آذربايجان شرقي با وجود مزيت هاي نسبي فراوان در عرصه هاي كشاورزي ، معدني ، صنعتي و بارزگاني در محل اتصال و گرهگاه كريدورهاي حمل و نقل بين المللي قرار گرفته است كه نحوه اتصال به شبكه هاي جاده ايي كشورهاي همسايه و هدف و در عين حال حضور در سرمايه گذاريهاي مشترك خارجي در پروژه هاي مزيت دار در قطب ها و كانويهاي رشد استان ، اين امكان را مهيا نموده است كه آذربايجان شرقي در عرصه حمل و نقل و پشتيباني از فعاليت هاي مزيت دار بوده باشد .

حضور كشورهاي همسايه در ترتيبات تجاري و خدماتي بار و مسافر از يكطرف و شكل گيري مسيرهاي عبوري كالاهاي ترانزيتي در كشورهاي منطقه اي ، بمانند كشورهاي خليج فارس و cis سبب شده كه سياستگذاران اقتصادي به موضوع حمل و نقل با توجه به اهميت ممتاز ايران ، عنايت ويژه اي داشته باشند .
لذا در صورتيكه متوليان امر در ترتيب و تهيه برنامه اي منطقه اي حمل و نقل مشمول گذر زمان باشند كم كم ارتباطات كشورهاي منطقه اي با همديگر نهادينه شده و موقعيت مزيت دار ايران و استان آذربايجانشرقي را در اين عرصه با مخاطراتي مواجه مي نمايد .
در شرايط فعلي ايجاد بحران و تنشهاي اجتماعي در تركيه و در قسمتي از مرزهاي شرقي و جنوبي از يكسو و زياد خواهيهاي تركها در استفاده از خاك ايران با حداقل هزينه خصوصاً هزينه هاي سوختي باعث شده كه مسير ارتباطي ايران و اروپا از طريق تركيه با نارسائيهاي جدي مواجه شود .
در اين برهه زماني مسير يابي بهينه و مطلوب براي گذر كالاها و كاميونهاي ايراني از وظايف متوليان بخش اقتصادي جامعه مي باشد كه بهترين ها را برگزيده و زمينه هاي لازمه را براي كشورهاي مسير براي عبور كالا ها و كاميونهاي ايراني مهيا نمايند .

دو مسيري كه ميتوان از آنها براي گذر كاميونها و كالاهاي ايراني استفاده نمود بشرح ذيل مي باشند :

الف ) مسير جلفا – نخجوان – تركيه :

خود مختاري نخجوان در جهت اجرايي نمودن افق برنامه هاي ترانزيتي خود در سالهاي اخير نسبت به اجراي اتوبان جلفا – صدرك ( مرز تركيه ) بطول 120 كيلو متر اقدام نموده و حتي زيرساختهاي مورد نياز ادارات ذيمدخل در مرزها را در قالب پنجره واحد در گمركات مرزي اجراي نموده است و در سالهاي آتي حتي مقرر نموده است كه ادامه خط آهن باكو – تفليس – كارص به نخجوان هم وصل شود . اين موضوع فارغ از معايب براي كشورمان بعنوان يك قوت و فرصت نيز ميتواند باشد . در صورتيكه زمينه هاي لازمه براي توسعه بخشهاي لجستيكي و مديريت زنجيره تامين در استان فراهم شود .
ويژگيهاي اين مسير
– طول جلفا تا صدرك نخجوان : 120 كيلومتر –هزينه هاي ترانزيتي حدود 350 دلار در هر ورود به خاك نخجوان
– صدرك تا كارص تركيه :190 كيلومتر – هزينه ترانزيت از طرف تركيه اخذ نميشود ولي هزينه حق العمكاران از 100 تا 200 دلار از رانندگان اخذ ميشود .
– كارص تا واله گرجستان : 155 كيلومتر
– واله گرجستان تا تفليس : 220 كيلو متر . گرجستان مبلغي بغير هرينه هاي دوزبلاغ ،دريافت نمي كند .
مزيت :
– كوتاهي مسير و تقليل زمان دسترسي به تركيه از مسير جلفا به صدرك به كمتر از يك روز كاري
– كاهش ترافيك مرزهاي بازرگان و سرو با فعاليت اين مرز
– نا امني بيشتر در طرف ترك در مسيرهاي دسترسي به بازرگان ؛ تمرچين و سرو
– همسويي اين مسير با سياستهاي شركت هاي فرواردر و كرير فعال در مسير ايران – تركيه – گرجستان
– وجود پسكرانه مناسب ارتياطي جلفا- تبريز و امكانات خوب در گمرك جلفا براي تشريفات زودهنگام مرزي
مشكلات :
– بالا بودن هزينه هاي ترانزيت اين مسير همانند عوارض اقدام متقابل و ساير هزينه ها ي جانبي
– رايزني با دولتهاي آذربايجان و تركيه براي گشايش اين مسير و در ضمن ارتقاء توان مستحدثات مرزي براي جذب كاميونهاي ايراني
– عدم ظرفيت پذيري بخش تجاري پايانه مرزي جلفا بدليل عدم اجراي طرح تكميلي پايانه
– نبود فضاي ايست اختياري در پسكرانه پايانه مرزي جلفا
پيشنهادات اجرايي
– مذاكره با طرف نخجوان براي كاهش هزينه هاي ترانزيتي
– مذاكره با طرف ترك براي پذيرش و انجام تشريفات مرزي كاميونهاي ايراني در مقابل مرز صدرك نخجوان
– اجراي طرح تكميلي پايانه مرزي جلفا بعنوان ضرورت فضايي توسعه ترانزيت
– مكاتبه با سازمان راهداري و حمل و نقل جاده اي براي آمادگي كاهش هزينه هاي اقدام متقابل در صورت كاهش هزينه هاي ترانزيت در طرف نخجوان
– حضور ايران و و يا استان در ترتيبات تجاري منطقه اي در جهت رونق دهي به فعاليت هاي بازرگاني

ب ) مسيرارمنستان – گرجستان – روسيه

با توجه به بروز مشكلات اخير در حمل و نقل ايران و تركيه برنامه ريزي شده تا از توان بالقوه و بالفعل ارتباطي در كشورهاي هدف( جمهوري آذربايجان ، ارمنستان ، گرجستان ) استان در جهت حمل ونقل كالاهاي ايراني به بازارهاي بين المللي و بعلاوه شناسائي گزينه مناسب بجاي مسير تركيه استفاده نمايد .
براي تحقق موضوع ، اين امكان ميسر است كه براي توسعه فعاليت هاي حمل و نقل و ترانزيت از طريق خاك ايران به كشورهاي ياد شده با حداقل موانع و كمترين هزينه خصوصا به كشور روسيه استفاده نمود .

ايران براي اتصال به كشورهاي گرجستان و روسيه از دو مسير ذيل فعال است :

1- مسير آذربايجان – گرجستان – روسيه – يا آذربايجان به روسيه و شهر مسكو
2- مسير ارمنستان – گرجستان – روسيه و شهر مسكو

محاسن و نقاط قوت مسير مورد توجه كه مسير ارمنستان – گرجستان و روسيه است بشرح ذيل به حضور اعلام ميگردد :

– همسويي سياستهاي حمل و نقلي و اقتصادي ايران با ارمنستان و روسيه
– كاهش هزينه هاي زماني و مالي حمل و نقل از اين مسير براي جابجائي بارهاي صادراتي و ترانزيتي از ايران و كشورهاي منطقه اي حاشيه خليج فارس و درياي عمان .
– فاصله اين مسير تا مسكوي روسيه حدود 1000 كيلومتر
– زمان تشريفات در مرز روسيه و گرجستان حدود 3 روز است .كه در مابقي مسير ها مانند مرز آذربايجان و روسيه حدود 7 روز است .
– روسيه از جمله كشورهاي منطقه اي است كه از ايران ميوه جات زيادي وارد مينمايد . بازگشايي اين مسير امكان دسترسي محصولات باغي و زراعي را به بازار روسيه و كشورهاي منطقه اي فراهم مي نمايد .
مزيت :
– وجود امنيت در اين مسير نسبت به مسير تركيه
– رونق گيري اين مسير بعنوان مسير جايگزين تركيه
– ايجاد زمينه براي توسعه ارتباطات با كشورهاي cis
– مهمتر از همه فعال سازي يك گزينه مناسب براي دست يابي ايران به كشورهاي cis و اروپا از طريق هابهاي پرليسي بلاروس و كالينينگراد روسيه و بنادر مهم حاشيه درياي سياه همچون پوتي و باتومي گرجستان بجاي مسير تركيه .
– امكان ارتباط سهل امارات متحده عربي را به بندر پوتي گرجستان كه در آن سرمايه گذاري نموده است با حداقل زمان و هزينه فراهم ميكند .
مشكلات :
– وجود عوارض ترانزيت در مرز ارمنستان كه حدود 140 دلار بعلاوه هزينه هاي جانبي ديگر همچون بيمه و …. 560 دلار . ( جمع هزينه هر ورود به ارمنستان 700 دلار )
– زمان بر بودن اخذ ويزاي براي رانندگان ايراني جهت ورود به گرجستان
– فاصله زياد ايران به اروپا با فعال سازي اين مسير
– كمبود كشتي هاي رو رو در درياي سياه براي انتقال كاميونهاي ايراني به بنادر كشورهاي اروپايي و هزينه زياد جابجايي
– كوهستاني بودن مسير خصوصا در فصل زمستان براي گذر كاميونها خطر آفرين ميشود
پيشنهادات:
– كاهش و يا حذف عوارض ترانزيت همچون اقدام متقابل براي كاميونهاي ايراني در مسير گرجستان
– كاهش هزينه هاي گمركي براي كالاهاي مشمول اين طرح
– حل مشكل ويزاي رانندگان درگرجستان
– تامين تجهيزات و تاسيسات مورد نياز براي كاهش زمان ترخيص و بارگيري براي كاميون هاي مربوطه در گمرك نوردوز
– هماهنگيهاي بين بخشي با ادارات و سازمانهايي و ارگانهاي ذيمدخل

*محمد ابراهيم نوشيروانزاده – كارشناس ارشد جغرافيا و برنامه ريزي شهري