جاده حرمت؛ (حکایت یک انتخاب : زوال حافظه تاریخی یا بی اخلاقی دیپلماتیک)

سیاست و دیپلماسی هم مانند هر پدیده اجتماعی دیگر دارای اخلاق و ارزش های اتیک مخصوص بخود می باشد. در نقد و ارزیابی رویکرد دولتها نیز موازین اخلاقی تعریف شده ای حاکم است. اقدام اخیر جمهوری آذربایجان در خصوص ادعای حق ترانزیت از کریدور زنگه زور، آنهم با آن پیشینه رویکرد حمایتی دوستانه و برادرانه جمهوری اسلامی ایران، در هر ترازوی نقد و قضاوتی که قرار گیرد، به قطع یقین محکوم می گردد.

image_pdfimage_print

این مقاله نه یک مقاله سیاسی یا یادداشت دیپلماتیک که بیشتر یک درد دل شخصی و دعوت به یک قضاوت درونی محسوب می شود. اخیرا و پس از جنگ ۴۴ روزه میان جمهوری های آذربایجان و ارمنستان ، دولت آذربایجان با تحت کنترل گرفتن کریدور موسوم به زنگزور، پس ازساعت ها معطل کردن  کامیون های ایرانی که قصد عبور از جاده قاپان – گوریس را داشتند ۱۳۰ دلار حق ترانزیت مطالبه نمودند. اینکه انگیزه و هدف اصلی دولت آذربایجان از این اقدام چیست و تبعات آن چه خواهد بود، موضوعی است مستقل که ورورد به آن بیرون از مجال و فرصت این نوشته است. دیگر اینکه صدالبته اخذ حقوق گمرکی، عوارض ترانزیتی و حق خاک ، در مباحث تجارت بین المللی و حمل و نقل کالا، حق مسلم هر کشوری است، لکن موضوع اصلی این نوشته یادآوری و بازخوانی یک جریان در تاریخ معاصر روابط ایران – آذربایجان می باشد و به چالش کشیدن منطق و وجدان مخاطبان عزیز برای داوری و قضاوت شخصی.

  • زمستان سال ۱۹۹۳ ارتش ارمنستان با سلسه حملاتی به مناطق جنوبی قره باغ شهرهای فضولی ، زنگلان و روستاهای تابع آنها را به تصرف خود درآوردند. تنها علت عدم تکرار کشتار فجیع آذریهای خوجالی(خواجه لو) و کلبجر در مناطق یادشده، دخالت نظامی ایران در حمایت از مردم آذربایجان و پناه دادن مهاجران آواره توسط جمهوری اسلامی با گشودن مرزهای شمالی کشور و اسکان و کمک رسانی سریع به آنان بود. پس از آن واقعه و با انسداد کامل مسیر ارتباط زمینی آذربایجان به جمهوری خودمختار نخجوان، در پاسخ به استمداد دولت وقت باکو، ایران داوطلبانه و باهدف حمایت از کشور دوست و برادر (!) با گشودن نقاط گمرکی بیله سوار و جلفا بروی خودروهای باری و سواری آذربایجان، ۴۸۰ کیلومتر جاده های ترانزیتی خود را در اختیار کامیون های آذربایجان قرار داد تا براحتی بتوانند با جمهوری مختار نخجوان ارتباط برقرار سازند. آن مسیر و آن جاده ها بیش از ۲۵ سال مورد استفاده دولت و مردم آذربایجان قرار گرفت و طی این سالها حتی یک دلار بعنوان حق خاک از آنان مطالبه نشد.

طی قریب به سه دهه ناوگان حمل و نقل جمهوری آذربایجان نه تنها بصورت کاملا رایگان از مسیر یادشده استفاده می کردند بلکه از خدمات راهداری، بنزین و گازوییل ارزان قیمت جمهوری اسلامی و مراکز تعمیر و تعویض قطعات کامیون های خود در ایران بهره مند بودند. کار به جایی رسید که رانندگان و صاحبان کامیون ها هنگام بازگشت به شهر و خانه خود، ارزاق و مایحتاج خانواده خود را نیز از داخل خاک ایران خریده وبا خود می بردند. تمامی این جریانات در مقابل دید دولت ایران بود. در این مسیرایران هیچگاه به شهروندان آذربایجان بعنوان یک منبع درآمد ننگریست و در تمامی این سالها آنان حکم میهمان را داشتند؛ تا آنجا که در جایگاه های سوخت رسانی، تعمیرگاه ها، رستوران های درون شهری و بین راهی و …. برای رفاه حال این «میهمانان» تابلوهای راهنما و اطلاع رسانی به خط ترکی آذربایجانی نصب شده بود. تمام آذربایجانی هایی که طی این سالها از این مسیر تردد داشتند، شاهدان زنده این مدعا هستند.

مسیر زمینی بیله وار- جلفا بیش از دو دهه آنهم بطور کاملا رایگان در اختیار آذربایجان و نخجوان بود. صحبت گزافی نیست اگر این مسیر حدودا ۵۰۰ کیلومتری را « جاده حرمت » یا « جاده برادری» نام گذاریم.

  • جاده حرمت تنها یکی از ده ها مورد کمک ها و حمایت های بلاعوض داوطلبانه ی جمهوری اسلامی ایران به جمهوری آذربایجان می باشد. از حمایت های مستقیم نظامی در مناقشه قره باغ، ارسال نیروهای رزمنده کارکشته سپاه قدس، آموزش ۸ هزار نیروی جنگی آذربایجان، حمایت چندین ساله از ۳۰ هزار شهروند جمهوری آذربایجان توسط کمیته امداد امام خمینی، ارسال گاز، برق و مایحتاج اساسی به جمهوری آذربایجان و نخجوان، تخصیص ۵۰۰ میلیون دلار اعتبار، ارسال تجهیزات نظامی، انتقال نیروهای نظامی و رزمندگان افغانستانی به آذربایجان، لغو یک جانبه روادید و … تنها نمونه هایی معدود از موارد حمایتی ایران نسبت به همسایه شمالیش بشمار می آید.
  • در تقویم جمهوری آذربایجان یکی از اعیاد مهم ملی آن کشور ۲۶ ژوئن یا روز نجات ملی است. روزی که حیدر علیف رئیس جمهور فقید آذربایجان (که از وی بعنوان رهبر ملی و معمار آذربایجان نوین یاد می شود) از نخجوان به باکو آمد. بسیاری در آذربایجان سعی در کتمان و به فراموشی سپردن نقش ایران در حمایت و بروی کار آمدن حیدر علیف دارند. لکن بجاست تا مردم آذربایجان در این مورد تحقیق و از بازیگران آن سال های عرصه سیاست آذربایجان، در رابطه با نقش ایران در تکوین روز نجات ملی کشورشان سوال کنند. شاید بسیاری ندانند که حیدر علیف با هواپیمای شخصی رییس جمهور وقت جمهوری اسلامی، مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی از نخجوان به باکو آمد.

***

از خوانندگان عزیز می خواهم با عقل سلیم و وجدان بیدار و به دور از هرگونه حب و بغض دو جمله زیر را در ترازوی قضاوت خود قرار دهند و نتیجه بگیرند:

الف)  جمهوری اسلامی بیش دو دهه مسیر زمینی بطول ۴۸۰ کیلومتر از خاک کشورش را بدون هیچ چشمداشتی دراختیار ناوگان حمل و نقل آذربایجان قرار داد و در این مسیر میهمانان! خود را از تمامی امکانات لجستیکی و رفاهی بهره مند ساخت.

ب)    جمهوری آذربایجان پس از اتمام جنگ ۴۴ روزه با ارمنستان و کنترل کریدور موسوم به زنگه زور با ایجاد پست بازرسی در این نوار هم مرز با ایران، بابت تردد هر کامیون ایرانی از این مسیر ۵ کیلومتری، یکصدو سی دلار بعنوان حق ترانزیت مطالبه نمود.

دو جمله فوق جایی برای تفسیر و توضیح باقی نمی گذارد لکن بگذارید موضوع را در قالب یک مثال ساده عنوان کنم . مرد خانواده همسایه شما به هر دلیلی به زندان می افتد و به مدت ده سال در حبس می ماند. در این سال ها شما هیچ کمک و حمایت مادی و معنوی را از خانواده وی دریغ نمی دارید. از کمک های مالی گرفته تا تحصیل فرزندان وی و قس علی هذا. حال که همسایه شما آزاد شده، یک شب برای انتقال فرزند بیمارتان به بیمارستان خودروی وی را قرض می خواهید. اگر او بابت استفاده شما از ماشینش کرایه هنگفتی مطالبه کند، نسبت به این همسایه چه حس و فکری پیدا خواهید کرد؟ بلاشک در خوش بینانه ترین حالت یا به حافظه وی شک خواهید کرد ویا به اخلاق و انسانیتش.

سیاست و دیپلماسی هم مانند هر پدیده اجتماعی دیگر دارای اخلاق و ارزش های اتیک مخصوص بخود می باشد. در نقد و ارزیابی رویکرد دولتها نیز موازین اخلاقی تعریف شده ای حاکم است. اقدام اخیر جمهوری آذربایجان در خصوص ادعای حق ترانزیت از کریدور زنگه زور، آنهم با آن پیشینه رویکرد حمایتی دوستانه و برادرانه جمهوری اسلامی ایران، در هر ترازوی نقد و قضاوتی که قرار گیرد، به قطع یقین محکوم می گردد.

در هر صورت یکی از موارد زیر هدف قضاوت قرار خواهد گرفت :  یا حافظه تاریخی و یا اخلاق سیاسی دولت آذربایجان. ایران به شدت اصرار دارد تا طرف های آذری تاریخ معاصر روابط دو کشور را بصورت جدی مرور کنند و سیاستها و اقدامات حمایتی و برادرانه جمهوری اسلامی ایران را بخاطر آورند چراکه در غیر اینصورت اخلاق سیاسی و دیپلماتیک خود را زیر سوال خواهند برد.

والسلام.

انتهای خبر