جواد محقق روز ۲۵ شهریور در مراسم گرامیداشت روز ملی شعر و ادب فارسی و بزرگداشت استاد محمد حسین شهریار و رونمایی از کتاب «سلام بر حیدربابا» بر سروده شدن غزل علی ای همای رحمت توسط استاد شهریار شبهه ای ایجاد کرده است.

آناج: از مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی نقل شده است : شبی توسلی پیدا کردم تا یکی از اولیای خدا را در خواب ببینم. آن شب در عالم خواب، دیدم که در زاویه مسجد کوفه نشسته ام و مولا امیرالمؤمنین با جمعی حضور دارند. حضرت فرمودند: شاعران اهل بیت را بیاورید. دیدم چند تن از شاعران عرب را آوردند. فرمودند: شاعران فارسی زبان را نیز بیاورید؛ آن گاه محتشم و چند تن از شاعران فارسی زبان آمدند.

مولا فرمودند: شهریار ما کجاست؟

شهریار آمد، حضرت خطاب به شهریار فرمودند:

شهریار شعرت را بخوان!

و شهریار این شعر را خواند:

علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدارا                  

که  به  مـا  ســوا  فـکـندی  هـمـه  سایـه هـمـا را

ایشان فرمودند: وقتی شعر شهریار تمام شد، از خواب بیدار شدم. چون من شهریار را ندیده بودم، فردای آن روز پرسیدم که شهریار  کیست؟

 گفتند: شاعری است که در تبریز زندگی می کند.

گفتم: از جانب من اورا دعوت کنید که به قم نزد من بیاید. چند روز بعد ساعت شش صبح شهریار به خانه آیت الله می رسد خادم از او نامش را می پرسد میگوید من  سید محمد بهجت تبریزی مشهور به شهریار از تبریز آمد ه ام پس از کمی تعلل خدام او را می پذیرند ؛ آیت الله پس از دیدن شهریار  می گویند این همان کسی است که من او را در خواب در حضور حضرت امیر ( ع ) دیده ام.

آیت الله می پرسند: این شعر (( علی ای همای رحمت )) را کِی ساخته ای؟

شهریار با حالت تعجب سؤال می کنند که شما از کجا خبر دارید! که من این شعر را ساخته ام؟

 چون من نه این شعر را به کسی داده ام و نه درباره آن با کسی صحبت کرده ام. ولی من فلان شب این شعر را ساخته ام و همان طور که قبلا عرض کردم، تا کنون کسی را در جریان سرودن این شعر قرار نداده ام !

آنگاه آیت الله سری تکان می دهد ومی گو ید می دانم ولی تو ای: “شهریار شعرت را بخوان ! “

و او متحیر و حیران می خواند: و شهریار همان شعر بالا را می خواند.

مرحوم آیت الله العضمی مرعشی نجفی به شهریار می فرمایند: چند شب قبل من خواب دیدم که در مسجد کوفه هستم و حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) تشریف دارند. حضرت، شاعران اهل بیت را احضار فرمودند: ابتدا شاعران عرب آمدند. سپس فرمودند: شاعران فارسی زبان را بگویید بیایند. آنها نیز آمدند. بعد فرمودند شهریار ما کجاست؟ شهریار را بیاورید! و شما هم آمدید. آن گاه حضرت فرمودند: شهریار شعرت را بخوان! و شما شعری که مطلع آن را به یاد دارم خواندید.

شهریار فوق العاده منقلب می شود و می گوید: من فلان شب این شعر را ساخته ام و همان طور که قبلا عرض کردم . تا کنون کسی را در جریان سرودن این شعر قرار نداده ام.

آیت الله مرعشی نجفی فرمودند: وقتی شهریار تاریخ و ساعت سرودن شعر را گفت، معلوم شد مقارن ساعتی که شهریار آخرین مصرع شعر خود را تمام کرده، من آن خواب را دیده ام.

ایشان چندین بار به دنبال نقل این خواب فرمودند: یقینا در سرودن این غزل، به شهریار الهام شده که توانسته است چنین غزلی به این مضامین عالی بسراید. البته خودش هم از فرزندان فاطمه زهرا (سلام الله علیها) است و خوشا به حال شهریار که مورد توجه و عنایت جدش قرار گرفته است.

روایت بالایی، روایتی مشهور در باب غزل جاودانه و مشهور استاد شهریار در مدح مولایش علی(ع) می باشد. غزلی که این روزها و در پی اظهارات جواد محقق شبهه ای در مورد سروده شدن این غزل معروف و مشهور از سوی استاد شهریار مطرح شده است.

در سال‌های اخیر، ۲۷شهریورماه، سالروز وفات این شاعر معاصر، فرصتی برای نکوداشت شعر و بزرگداشت مقام استاد شهریار، از رهگذر برگزاری برنامه‌ها و همایش‌های شاعرانه بوده‌ است.

همایش‌هایی که توسط دستگاه‌ها و نهادهای مختلف فرهنگی برگزار می‌شود و گاه از تریبون‌ آ‌ن‌ها، خاطرات یا اظهارنظرهایی به گوش می‌رسد که فضای ادبی کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اختلاف‌نظر برخی جریان‌های ادبی کشور، در مورد لزوم تقارن سالروز درگذشت استاد شهریار با روز ملی شعر و ادب، از جمله موضوعات مهم این روز، در سال‌های اخیر بوده‌است.

اما آن‌چه که امسال روی داد، بسیار متفاوت‌تر از بحث در مورد درستی یا نادرستی این تقارن بود. آن‌جا که «جواد محقق» –از چهره‌های ادبی کشور- طی سخنانی که در مراسمی با میزبانی حوزه هنری برگزار شد، نسبت به تعلق غزل معروف «علی ای همای رحمت» به استاد شهریار، ابراز تردید کرد و گفت: با وجود احترام فراوانی که برای شهریار قائلم، در سال ۶۰ یا ۶۱ و در زمان حیات ایشان این موضوع را مطرح کردم که شائبه‌هایی وجود دارد که این شعر سروده شهریار نباشد.

وی با بیان این که تحقیقات ادبی باید راه خودش را برود تا بتواند پرتوی بیشتری را در روی واقعیات بیافکند، تاکید کرد: من در این مورد مقاله‌ای هم نوشتم اما وقتی ماجرای خواب شهریار و دیدارش با مرحوم آیت‌الله مرعشی نجفی رخ داد از انتشار آن به احترام این رخداد صرف نظر کردم اما معتقدم باید که بالاخره روزی این مسئله مطرح شود.

اظهارات جنجالی و شبهه افکن جواد محقق در راس تمام اخبار فرهنگی تمام خبرگزرای ها و رسانه ها قرار گرفت و باعث صحبت ها و گفتگوهایی با اصحاب شعر و شعرای نامدار کشور شد.

آنچه که در برابر دیدگان مخاطبان می آید گزیده ای از صحبت هایی است که در رسانه ها در واکنش به اظهارات جواد محقق مطرح شده است:

همایش، محل دعوا و جنجال نیست

علی‌محمدی طی گفتگویی با فارس، با اشاره به اظهارات محقق گفت: بنده در پایان آن جلسه با آقای محقق صحبت کردم و عرض کردم که شما به جای تحقیق، تشکیک فرمودید.

وی خاطرنشان کرد: شعر «علی‌ ای ‌همای ‌رحمت» در سال ۱۳۱۶ سروده شده، بنابراین باید تاریخ شعر مورد ادعای آقای محقق که با همین ردیف و قافیه سروده و چاپ شده نیز مشخص شود؛ علاوه‌براین باید در نظر داشت که  یکسان بودن ردیف و قافیه و یا یکسان بودن برخی مضامین دلیل متقنی بر این ادعا نخواهد بود.

علی‌محمدی خاطرنشان کرد: به هر حال این قضیه، یک بحث سرپایی نیست؛ بنده جواب دادم و البته محل همایش، محل دعوا و جنجال نبود.

امری که حتی به فرض قوی بودن شبهه وارده، نه تنها بسیار رایج است، بلکه بسیاری از شاهکارهای ادب فارسی، ریشه در همین اصل تاثیرپذیری دارد. مقدمۀ حافظ‌‌‌نامۀ «استاد بهاءالدین خرمشاهی» از نمونه‌های بارز این اصل است. اثر یادشده به خوبی نشان می‌دهد که تاثیرپذیری شاعر بزرگی چون حافظ از شاعران پیش از خود –به خصوص سعدی و خاقانی- در برخی موارد حتی از حد یک کلمه و دو کلمه هم فراتر رفته و به یک جمله می‌رسد.

 استاد جمشید علیزاده که جدیدترین اثر منتشر نشده استاد شهریار به کوشش وی رونمایی شد، علاوه‌بر حائز بودن مقام ممتاز علمی، از نزدیکان راستین و البته بی‌ادعای استاد شهریار نیز به شمار می‌رود.

شبهه‌افکنی‌ها ریشه در حسادت به مقام شهریار دارد

وی با بیان این‌که این قضیه، عقده تازه‌سرباز کرده‌ای است که حکایت از یک حسادت قدیمی نسبت به مقام رفیع شهریار دارد، گفت: شبهه‌افکنی شاعران رسانه‌ای در ادامه همان روندی است که قصد دارد تقارن روز ملی شعر و ادب را با سالروز درگذشت استاد شهریار، زیر سوال ببرد.

نویسنده «به همین سادگی و زیبایی» افزود: متاسفانه ایشان، حرف خود را زده‌اند و در ادامه که نیاز به ارایه سند و دلیل ضروری ‌بوده‌است، با بیان این که پرداختن به این قضیه فعلاً به مصلحت نیست، دانسته یا ندانسته به استمرار این شبهه خطرناک دامن می‌زنند بنابراین به ایشان توصیه می‌کنم اگر نسبت به آن چه که می‌گویند سندی در دست دارند (که قطعاً ندارند) باید اظهارات خود را بدون مصلحت‌اندیشی ثابت کنند.

علیزاده ادامه داد: صحبت این‌جاست که این مصلحت، چه نوع مصلحتی است؟ مصلحت این افراد، یا مصلحت شهریار؟ و اساسا ًاگر قرار بر مسکوت ماندن این قضیه بود، چه لزومی به مطرح‌کردن آن وجود داشت؟

شبهه‌افکنی در یکی از جاودانه‌های شعر شیعی

خاقانی‌شناس نامی کشور با انتقاد از واکنش مسئولان و فعالان فرهنگی در مقابل شبهه‌افکنی نسبت به اصالت یکی از جاودانه‌های شعر شیعی اظهار داشت: در شرایطی که مدیران فرهنگی نیز تن به این مصلحت کاسب‌کارانه داده‌اند، سوال این‌جاست که چه  اتفاقی بزرگتر از این رویداد تلخ باید روی بدهد که واکنش این افراد را برانگیزد؟

وی با اشاره به تاثیرات سوء تحریف و تخریب استاد شهریار گفت: آذربایجان، منطقه ویژه‌ای است که همواره مورد رصد و تهدید دشمن قرار دارد و متاسفانه این قبیل اظهارات بی‌اساس، آب به آسیاب دشمن می‌ریزد و طیف فرهیخته دشمن را به اردوگاه دشمن، پیش می‌راند.

استاد درس‌گفتارهای حافظ و خاقانی تصریح کرد:  اگر منظور ایشان از طرح این شبهه، شباهت چند عبارت و گزاره این غزل، از قبیل اشاره به آیات، روایات، احادیث و اشتراک وزن و ردیف و قافیه است، خب باید بگویند چرا شعر مورد ادعای ایشان، پیش از شعر شهریار، حتی در میان خواص -و نه لزوماً توده مردم- به شهرتی نرسیده‌ است؟

شهریار در سال ۶۰ یا ۶۱ در هیچ کنگره‌ای حضور نداشته است

علیزاده با اشاره به ادعای محقق در مورد طرح شبهه مورد نظر در سال ۶۰ یا ۶۱ و در حضور خود شهریار، گفت: ادعای ایشان مبنی بر حضور در کنگره‌ای که در سال ۶۰ یا ۶۱ با حضور شهریار برگزار شده بود، کذب محض است، چرا که تنها برنامه‌ای که شهریار از سال ۶۰ تا  پایان حیات خود در آن حضور داشت، کنگره معروف بزرگداشت خود در فروردین سال ۶۳ در تالار وحدت دانشگاه تبریز بوده‌است که نشریه «کیهان فرهنگی» نیز شماره‌ای را به پوشش آن اختصاص داده بود و مستندات آن، در دسترس و قابل مراجعه است.

وی یادآور شد: این کنگره در فروردین سال ۶۳ به مدت سه روز، با حضور پرشور مردم و مدعوینی از قبیل علامه جعفری، مرحوم استاد اوستا، مشفق کاشانی، سپیده کاشانی، حمید سبزواری، محمد شاهرخی و گلشن کردستانی برگزار شد و حضرت آیت‌الله‌خامنه‌ای –رئیس‌جمهور وقت- نیز پیامی به مناسبت برگزاری آن، صادر کرده بودند.

احتمال تغییر در تقارن روز ملی شعر و ادب با سالروز درگذشت شهریار

علیزاده در ادامه در پاسخ به برخی زمزمه‌ها مبنی بر احتمال تغییر در تقارن روز ملی شعر و ادب با سالروز درگذشت شهریار گفت: شاعر ملی کسی است که مولفه‌های ملی و مذهبی را یک‌جا داشته‌باشد؛ یعنی کسی که کلامش، در کشوری مثل ایران که اقوام مختلفی در آن زندگی می‌کنند، نفوذ داشته‌باشد؛ و این کسی نیست جز «شهریار»، که کلامش در دورافتاده‌ترین روستاهای کشور نیز جاری و ساری است.

علیزاده افزود: اگر از بُعد مذهبی نگاه کنیم، شما شعرهایی درخشان‌تر از کارهای مذهبی شهریار نمی‌توانید پیدا کنید؛ همچنین در بعد ملیت نیز، با شاهکارهایی مثل «منظومه تخت جمشید» مواجهیم؛ بنابراین شعر شهریار، آینه‌دار تمام اعتقادات ملی و مذهبی است.

“کلاس‌های هفتگی خود را تعطیل می‌کنم”

وی همچنین با انتقاد از سکوت مراکز پژوهشی مرتبط با استاد شهریار گفت: پیشنهاد می‌کنم یک مرکز ملی با نام استاد شهریار تاسیس شود که بدون صبغه دولتی، به صیانت از شعر، زندگی و اندیشه استاد شهریار بپردازد؛ چرا که عملاً ثابت شده است که بنیادهایی که با نام شهریار تاسیس می‌شوند، جز اتلاف بیت‌المال، تاثیر دیگری ندارند.

علیزاده افزود: مگر جز این است که این بنیادها با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی تاسیس شده‌ا‌ست؛ پس چرا مراکز یاد شده در مقابل این شبهه خطرناک و مسموم سکوت کرده‌اند؟ چرا از فرد مدعی نمی‌خواهند که مستندات ادعای خود را هر چه سریع‌تر ارائه دهد؟

وی در ادامه از تعطیلی کلاس‌های درس خود در واکنش به شبهه‌افکنی ایجاد شده خبر داد. سلسله نشست‌هایی که با محوریت بوطیقای خاقانی، شهریارشناسی، حافظ و بررسی شعر معاصر، در محل انجمن ادبی تبریز تشکیل می‌شود و بیش از ۶ سال از عمر فعالیت آن می‌گذرد.

علیزاده گفت: در آخرین جلسه هفتگی خود در روز چهارشنبه، اعلام کرده‌ام که تا زمانی که تکلیف این قضیه روشن نشود، در جلسات هفتگی انجمن ادبی تبریز حضور نخواهم داشت.

وی در پایان با بیان این که مرحوم استاد شهریار در دوران حیات خود، مظلوم زیستند و بعد از فوت نیز این مظلومیت، با تحریف در زندگی شخصی و هنری استمرار داشت، تاکید کرد: جایگاه شهریار، به قدری رفیع و درخشان است که این قبیل سمپاشی‌ها ذره‌ای از مقام رفیع وی نمی‌کاهد.

صحبت های پیش رو گفت و گوهایی بود که رسانه ها در واکنش به خبر فوق مطرح کرده بودند.

جواد محقق، شاعر و پژوهشگر ادبی در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره واکنش‌ها به اظهار تردید او نسبت به سراینده شعر «علی ای همای رحمت» که بسیاری آن را متعلق به شهریار می‌دانند، گفت: چند روز قبل در حوزه هنری جلسه‌ای برای بزرگداشت استاد شهریار برگزار شد و من این مسئله را آنجا مطرح کردم، البته نه به عنوان طرح قضیه، بلکه از حیث طرح یک پژوهش ادبی و به دوستانی هم که از حرف‌های من رنجیده بودند، گفتم باید اجازه بدهند کار پژوهشی آن انجام شود، با باد کردن در رگ‌های گردن، این مسئله حل نمی‌شود!

وی افزود: همین مسئله انعکاس پیدا کرد و در آنجا هم عده‌ای آمدند و از تعصب‌ورزی‌های معمول به خرج دادند و از تبریز هم چند خبرنگار و بعضی از استادان دانشگاه به من زنگ زدند و جویای این مسئله شدند. خلاصه در این چند روز من دائماً درگیر تلفن‌ها و صحبت‌ها بوده‌ام.

محقق اضافه کرد: قرار بر این است که کار جدی‌تری در این زمینه انجام شود و چنانچه این کار انجام شد، خود به خود معلوم می‌شود چه کسی شبهه‌افکنی می‌کند؟ چون من به این دوستان تبریزی قول داده‌ام فعلاً صحبتی نکنم تا آن کار پژوهشی انجام شود و مستندات قضیه دربیاید، فعلاً سکوت می‌کنم تا ان‌شاءالله کار کمی سر و سامان بگیرد. آنها هم در پژوهشگاهی در تبریز دارند کارهایی می‌کنند و من هم قول داده‌ام فعلاً بیشتر از این حرفی نزنم.
محقق که از ادامه گفتگو اجتناب می‌ورزید، نام شاعری را هم که او معتقد است شعر «علی ای همای رحمت» در دیوان او چاپ شده، ذکر نکرد و بار دیگر تاکید کرد: فعلاً اجازه بدهید این هیاهوها بخوابد، آن وقت درباره این موضوع بیشتر حرف می‌زنم. من به دوستان پژوهشگر تبریزی هم قول داده‌ام که فعلاً در این زمینه صحبتی نکنم تا کارهای تحقیقی‌شان را انجام دهند. آنها گفته‌اند مستنداتی در این باره هست و من هم منتظرم مستندات آنها را ببینم.

جواد محقق روز ۲۵ شهریور در مراسم گرامیداشت روز ملی شعر و ادب فارسی و بزرگداشت استاد محمد حسین شهریار و رونمایی از کتاب «سلام بر حیدربابا» در حوزه هنری گفته بود: با وجود احترام فراوانی که برای شهریار قائلم در سال ۶۰ یا ۶۱ و در زمان حیات ایشان این موضوع را مطرح کردم که شائبه‌هایی وجود دارد که این شعر سروده شهریار نباشد، ولی این مسئله شان ایشان را هم کاهش نمی‌دهد. به هر حال تحقیقات ادبی باید راه خودش را برود تا بتواند پرتوی بیشتری را در روی واقعیات بیفکند. البته من در این مورد مقاله‌ای هم نوشتم اما وقتی ماجرای خواب شهریار و دیدارش با مرحوم آیت الله مرعشی نجفی رخ داد از انتشار آن به احترام این رخداد صرفنظر کردم، اما معتقدم باید بالاخره روزی این مسئله مطرح شود.

آنچه که مطرح می شود شبهه و تردیدی است که یکی از پژوهشگران پیشکسوت شعر و ادبیات فارسی در باب یکی از شاهکارهای ادبی استاد شهریار بدون هیچ سند و مدرکی مطرح کرده است.

انتظار می رفت این استاد برجسته این تردید را که به گفته خود در سال ۶۱و بعد از ۳۱ سال سکوت دوباره بر سر زبان ها انداخته و مطرح کرده است با ارایه سندی قوی و حتی اشاره ای کوچک به نام شاعری که ادعا می شود شعر علی ای همای رحمت سروده وی است، مطرح می کرد.

و در آخر اینکه:

نقش مزار من کنید، این دو سخن که شهریار
با غم عشق زاده و با غم عشق داده جان