اعتدال پرس - یادداشت وارده/
استان آذربایجان شرقی با وجود مزیت های نسبی فراوان در عرصه های کشاورزی ، معدنی ، صنعتی و بارزگانی در محل اتصال و گرهگاه کریدورهای حمل و نقل بین المللی قرار گرفته است که نحوه اتصال به شبکه های جاده ایی کشورهای همسایه و هدف و در عین حال حضور در سرمایه گذاریهای مشترک خارجی در پروژه های مزیت دار در قطب ها و کانویهای رشد استان ، این امکان را مهیا نموده است که آذربایجان شرقی در عرصه حمل و نقل و پشتیبانی از فعالیت های مزیت دار بوده باشد .

حضور کشورهای همسایه در ترتیبات تجاری و خدماتی بار و مسافر از یکطرف و شکل گیری مسیرهای عبوری کالاهای ترانزیتی در کشورهای منطقه ای ، بمانند کشورهای خلیج فارس و cis سبب شده که سیاستگذاران اقتصادی به موضوع حمل و نقل با توجه به اهمیت ممتاز ایران ، عنایت ویژه ای داشته باشند .
لذا در صورتیکه متولیان امر در ترتیب و تهیه برنامه ای منطقه ای حمل و نقل مشمول گذر زمان باشند کم کم ارتباطات کشورهای منطقه ای با همدیگر نهادینه شده و موقعیت مزیت دار ایران و استان آذربایجانشرقی را در این عرصه با مخاطراتی مواجه می نماید .
در شرایط فعلی ایجاد بحران و تنشهای اجتماعی در ترکیه و در قسمتی از مرزهای شرقی و جنوبی از یکسو و زیاد خواهیهای ترکها در استفاده از خاک ایران با حداقل هزینه خصوصاً هزینه های سوختی باعث شده که مسیر ارتباطی ایران و اروپا از طریق ترکیه با نارسائیهای جدی مواجه شود .
در این برهه زمانی مسیر یابی بهینه و مطلوب برای گذر کالاها و کامیونهای ایرانی از وظایف متولیان بخش اقتصادی جامعه می باشد که بهترین ها را برگزیده و زمینه های لازمه را برای کشورهای مسیر برای عبور کالا ها و کامیونهای ایرانی مهیا نمایند .

دو مسیری که میتوان از آنها برای گذر کامیونها و کالاهای ایرانی استفاده نمود بشرح ذیل می باشند :

الف ) مسیر جلفا – نخجوان – ترکیه :

خود مختاری نخجوان در جهت اجرایی نمودن افق برنامه های ترانزیتی خود در سالهای اخیر نسبت به اجرای اتوبان جلفا – صدرک ( مرز ترکیه ) بطول ۱۲۰ کیلو متر اقدام نموده و حتی زیرساختهای مورد نیاز ادارات ذیمدخل در مرزها را در قالب پنجره واحد در گمرکات مرزی اجرای نموده است و در سالهای آتی حتی مقرر نموده است که ادامه خط آهن باکو – تفلیس – کارص به نخجوان هم وصل شود . این موضوع فارغ از معایب برای کشورمان بعنوان یک قوت و فرصت نیز میتواند باشد . در صورتیکه زمینه های لازمه برای توسعه بخشهای لجستیکی و مدیریت زنجیره تامین در استان فراهم شود .
ویژگیهای این مسیر
– طول جلفا تا صدرک نخجوان : ۱۲۰ کیلومتر –هزینه های ترانزیتی حدود ۳۵۰ دلار در هر ورود به خاک نخجوان
– صدرک تا کارص ترکیه :۱۹۰ کیلومتر – هزینه ترانزیت از طرف ترکیه اخذ نمیشود ولی هزینه حق العمکاران از ۱۰۰ تا ۲۰۰ دلار از رانندگان اخذ میشود .
– کارص تا واله گرجستان : ۱۵۵ کیلومتر
– واله گرجستان تا تفلیس : ۲۲۰ کیلو متر . گرجستان مبلغی بغیر هرینه های دوزبلاغ ،دریافت نمی کند .
مزیت :
– کوتاهی مسیر و تقلیل زمان دسترسی به ترکیه از مسیر جلفا به صدرک به کمتر از یک روز کاری
– کاهش ترافیک مرزهای بازرگان و سرو با فعالیت این مرز
– نا امنی بیشتر در طرف ترک در مسیرهای دسترسی به بازرگان ؛ تمرچین و سرو
– همسویی این مسیر با سیاستهای شرکت های فرواردر و کریر فعال در مسیر ایران – ترکیه – گرجستان
– وجود پسکرانه مناسب ارتیاطی جلفا- تبریز و امکانات خوب در گمرک جلفا برای تشریفات زودهنگام مرزی
مشکلات :
– بالا بودن هزینه های ترانزیت این مسیر همانند عوارض اقدام متقابل و سایر هزینه ها ی جانبی
– رایزنی با دولتهای آذربایجان و ترکیه برای گشایش این مسیر و در ضمن ارتقاء توان مستحدثات مرزی برای جذب کامیونهای ایرانی
– عدم ظرفیت پذیری بخش تجاری پایانه مرزی جلفا بدلیل عدم اجرای طرح تکمیلی پایانه
– نبود فضای ایست اختیاری در پسکرانه پایانه مرزی جلفا
پیشنهادات اجرایی
– مذاکره با طرف نخجوان برای کاهش هزینه های ترانزیتی
– مذاکره با طرف ترک برای پذیرش و انجام تشریفات مرزی کامیونهای ایرانی در مقابل مرز صدرک نخجوان
– اجرای طرح تکمیلی پایانه مرزی جلفا بعنوان ضرورت فضایی توسعه ترانزیت
– مکاتبه با سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای برای آمادگی کاهش هزینه های اقدام متقابل در صورت کاهش هزینه های ترانزیت در طرف نخجوان
– حضور ایران و و یا استان در ترتیبات تجاری منطقه ای در جهت رونق دهی به فعالیت های بازرگانی

ب ) مسیرارمنستان – گرجستان – روسیه

با توجه به بروز مشکلات اخیر در حمل و نقل ایران و ترکیه برنامه ریزی شده تا از توان بالقوه و بالفعل ارتباطی در کشورهای هدف( جمهوری آذربایجان ، ارمنستان ، گرجستان ) استان در جهت حمل ونقل کالاهای ایرانی به بازارهای بین المللی و بعلاوه شناسائی گزینه مناسب بجای مسیر ترکیه استفاده نماید .
برای تحقق موضوع ، این امکان میسر است که برای توسعه فعالیت های حمل و نقل و ترانزیت از طریق خاک ایران به کشورهای یاد شده با حداقل موانع و کمترین هزینه خصوصا به کشور روسیه استفاده نمود .

ایران برای اتصال به کشورهای گرجستان و روسیه از دو مسیر ذیل فعال است :

۱- مسیر آذربایجان – گرجستان – روسیه – یا آذربایجان به روسیه و شهر مسکو
۲- مسیر ارمنستان – گرجستان – روسیه و شهر مسکو

محاسن و نقاط قوت مسیر مورد توجه که مسیر ارمنستان – گرجستان و روسیه است بشرح ذیل به حضور اعلام میگردد :

– همسویی سیاستهای حمل و نقلی و اقتصادی ایران با ارمنستان و روسیه
– کاهش هزینه های زمانی و مالی حمل و نقل از این مسیر برای جابجائی بارهای صادراتی و ترانزیتی از ایران و کشورهای منطقه ای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان .
– فاصله این مسیر تا مسکوی روسیه حدود ۱۰۰۰ کیلومتر
– زمان تشریفات در مرز روسیه و گرجستان حدود ۳ روز است .که در مابقی مسیر ها مانند مرز آذربایجان و روسیه حدود ۷ روز است .
– روسیه از جمله کشورهای منطقه ای است که از ایران میوه جات زیادی وارد مینماید . بازگشایی این مسیر امکان دسترسی محصولات باغی و زراعی را به بازار روسیه و کشورهای منطقه ای فراهم می نماید .
مزیت :
– وجود امنیت در این مسیر نسبت به مسیر ترکیه
– رونق گیری این مسیر بعنوان مسیر جایگزین ترکیه
– ایجاد زمینه برای توسعه ارتباطات با کشورهای cis
– مهمتر از همه فعال سازی یک گزینه مناسب برای دست یابی ایران به کشورهای cis و اروپا از طریق هابهای پرلیسی بلاروس و کالینینگراد روسیه و بنادر مهم حاشیه دریای سیاه همچون پوتی و باتومی گرجستان بجای مسیر ترکیه .
– امکان ارتباط سهل امارات متحده عربی را به بندر پوتی گرجستان که در آن سرمایه گذاری نموده است با حداقل زمان و هزینه فراهم میکند .
مشکلات :
– وجود عوارض ترانزیت در مرز ارمنستان که حدود ۱۴۰ دلار بعلاوه هزینه های جانبی دیگر همچون بیمه و …. ۵۶۰ دلار . ( جمع هزینه هر ورود به ارمنستان ۷۰۰ دلار )
– زمان بر بودن اخذ ویزای برای رانندگان ایرانی جهت ورود به گرجستان
– فاصله زیاد ایران به اروپا با فعال سازی این مسیر
– کمبود کشتی های رو رو در دریای سیاه برای انتقال کامیونهای ایرانی به بنادر کشورهای اروپایی و هزینه زیاد جابجایی
– کوهستانی بودن مسیر خصوصا در فصل زمستان برای گذر کامیونها خطر آفرین میشود
پیشنهادات:
– کاهش و یا حذف عوارض ترانزیت همچون اقدام متقابل برای کامیونهای ایرانی در مسیر گرجستان
– کاهش هزینه های گمرکی برای کالاهای مشمول این طرح
– حل مشکل ویزای رانندگان درگرجستان
– تامین تجهیزات و تاسیسات مورد نیاز برای کاهش زمان ترخیص و بارگیری برای کامیون های مربوطه در گمرک نوردوز
– هماهنگیهای بین بخشی با ادارات و سازمانهایی و ارگانهای ذیمدخل

*محمد ابراهیم نوشیروانزاده – کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری