یافته‌های پژوهشی جدید از گسترش «رفتار شارلاتانی» در ادارات دولتی خبر می دهد پدیده‌ای مبتنی بر ظاهر‌سازی، فریب سازمانی، آمارسازی و تصویر ساختگی که عملکرد دستگاه ها را از درون مختل و اعتماد عمومی را تضعیف می کند.

این پژوهش توسط تعدادی از پژوهشگران و اساتید دانشگاه فردوسی مشهد در سازمان‌های دولتی انجام شده و در آخرین شماره نشریه «حکمرانی و توسعه» منتشر شده است.

این مطالعه هشدار می‌دهد زمانی که «چانه زنی، تظاهر، ریاکاری و چاپلوسی» معیار ارتقا باشد سیستم اداری به تدریج گرفتار چرخه ای می‌شود که در آن افراد توانمند کنار زده و فرصت طلبان بر ساختار مسلط می‌شوند.

۴ چهره شارلاتانیسم اداری

رفتار شارلاتانی در ادارات دولتی شامل ۴ مولفه اصلی «اعتمادآفرینی کاذب، تحریف واقعیت، فریب و اقناع‌نمایی مخاطب، و حفظ تصویر مثبت ساختگی» از خود است.

مطابق یافته‌ها، کارکنان شارلاتان با متخصص‌نمایی، تظاهر به تعهد، استفاده از ظواهر مذهبی و بزرگ‌نمایی توانمندی‌ها، برای خود اعتبارسازی می‌کنند.

همچنین این افراد برای پیشبرد منافع شخصی، آمارسازی و گزارش‌های صوری ارائه می‌دهند و با حرف سازی، وعده‌های توخالی، تملق و زیرآب زنی مسیر ارتقا را هموار می‌کنند.

پژوهشگران می‌گویند این الگو باعث بی‌اعتنایی به شایسته سالاری، حاشیه نشینی نیروهای متخصص، تضعیف کیفیت حکمرانی و فرسایش مشروعیت نظام اداری می شود.

محققان رفتار شارلاتانی را از «رایج‌ترین رفتارهای غیراخلاقی در سازمان‌های دولتی» می‌دانند و معتقدند شناخت اجزای این رفتار «پیچیده، پنهان و ترکیبی» می‌تواند درک ما از چرایی کندی و ناکارآمدی ساختار اداری ایران را افزایش دهد و به مهار این پدیده کمک کند.

به باور نویسندگان مقاله، «نبود شفافیت، رانت، باند بازی، قبیله گرایی و سیاست کاری مهم‌ترین عوامل تقویت رفتارهای شارلاتانی در سازمان‌های دولتی هستند» و «زمینه را برای بروز انواع فسادهای اداری و انحرافات اخلاقی فراهم می کند.»

تجربه شخصی نگارنده:

متأسفانه باید اعتراف کرد، نتایج این پژوهش با مشاهدات و تجربیات عینی که بنده طی سالهای مدید خدمت در سطوح مدیریتی و کارمندی در چند دستگاه مختلف دولتی و حاکمیتی داشته ام، مطابقت بسیار دارد.

در تجربیات مختلف خود، به وضوح مشاهده کردم که این خصیصه رذل چگونه به فضای غالب در پروسه های ارتقاء و انتصاب مدیران تبدیل شده و شایستگان فاضل و اخلاق مدار چاره ای جز عزلت نشینی یا خروج از این سیستم ناسالم ندارند.

جالب اینکه، این افراد اخلاق شکن و شارلاتان که ولع سیری ناپذیر و کاملا آشکار به تصاحب مناصب اداری دارند، در تناقضی پر واضح، ادعای خدمت و خلوص نیت برای کسب این مناصب دارند!

اگر واقعاً هدف، خدمت و خلوص نیت است، پس اینهمه دست و پا زدن و تن دادن به خفت و حتی بی اخلاقی و هر نوع رذالت بخاطر حفظ پست و مقام، به چه معناست!؟

نظام اداری و سیستم مدیریتی کشور باید شارلاتان بازی در ادارات را به عنوان خطر جدی دانسته و برای عبور از بحران ناکارآمدی و عدم مشروعیت حکمرانی اداری بین مردم، رفتارهای شارلاتانی را در نظام اداری پاکسازی کند.

بابک محمدزاده علمداری/ پژوهشگر دکتری مدیریت دولتی