نمایندگان وزرای عضو شورایعالی مناطق آزاد در حالی در جلسه روز پنجشنبه هفته گذشته خود در شهر جلفای منطقه آزاد ارس توسعه محدوده این منطقه را از ۵۵ هزار هکتار به ۷۷هزار هکتار تصویب کردند (فارس-۲۲آبان‌ماه) که از زمان آغاز فعالیت این منطقه در سال ۸۴ تاکنون بخش بزرگی از محدوده مصوب قبلی حتی به مرحله عملیاتی نرسیده و بخش‌های دیگر نیز به دلیل مشکلات عدیده زیرساختی در تامین حداقل‌های مورد نیاز سرمایه‌گذاری موفق عمل نکرده است٫

براساس این طرح که مدیرعامل منطقه آزاد ارس به دلیل آنچه که توسعه سریع فعالیت‌های اقتصادی در حوزه‌های مختلف تولیدی، صنعتی، تجاری، گردشگری و کشاورزی، عنوان می‌کند و اجرای آن را ضروری می‌داند، ۳ شهر گرمی، بیله‌سوار و اصلاندوز به محدوده منطقه آزاد ارس می‌پیوندند٫ (سایت سازمان منطقه آزاد ارس ۲۲/۹/۹۳)

تصویب اولین اصلاح بر روی محدوده ابلاغی منطقه آزاد ارس در سال ۱۳۸۷ نتیجه تصویب قانونی در مردادماه سال ۱۳۸۵مجلس بود که به دولت اجازه می‌داد بدون نیاز به ارائه و تصویب مجدد در مجلس نسبت به افزایش محدوده منطقه آزاد ارس در مسیر رود ارس و در مرزهای کشورمان با کشورهای نخجوان، آذربایجان و ارمنستان اقدام کند٫ (قانون توسعه محدوده منطقه آزاد ارس)

این اقدام نمایندگان مجلس که با پیگیری نمایندگان مناطق ذی‌نفع محقق شد بعدها محدوده این منطقه را به ۴ بخش جدا از هم در نقاط مرزی توسعه داد٫ این محدوده جدید در بخش متصل، محدوده اصلی را از ۹۷۰۰ هکتار به ۲۰۵۰۰ هکتار در شهرستان جلفا افزایش داده است و در ۳ بخش منفصل نیز قسمتی از شهرستان کلیبر به وسعت ۲۴ هزار هکتار (موسوم به قلی بیگ لو) و اراضی اطراف سد خداآفرین به وسعت ۶۱۰۰ هکتار و محدوده گمرک نوردوز (مرز ایران با ارمنستان) به وسعت ۲۴۰ هکتار جمعاً به وسعت ۵۱ هزار هکتار کل محدوده منطقه آزاد ارس را تشکیل داد٫ (سایت سازمان منطقه آزاد ارس)

سازمان تازه تاسیس منطقه آزاد ارس در شهرستان جلفا که محدوده اولیه آن در سال ۸۴ و محدوده اصلاحی آن در سال ۸۷ تصویب و ابلاغ شد تا کنون توانسته است حدود نیمی از محدوده ۵۱هزار هکتاری را عملیاتی کند٫

براساس اخبار اعلامی سازمان در سال‌های گذشته بیش از ۹۰ کیلومتر فنس‌کشی نیاز بود تا محدوده جلفای این منطقه صرفا بتواند نام منطقه آزاد و قوانین گمرکی آنرا یدک بکشد٫ مدیران وقت سازمان اتمام فنس کشی و عملیاتی شدن محدوده منطقه را در جلفا، بهمن ماه سال ۹۱ اعلام کردند٫ (حدود ۸ سال بعد از آغاز فعالیت) (ایرنا ۳/۱۱/۹۳)٫ به عبارتی پیش از این تاریخ عملا منطقه آزاد ارس به معنای واقعی و عملیاتی وجود خارجی نداشته است و صرفا محدوده شهرک‌های صنعتی این منطقه از قوانین مناطق آزاد تبعیت می‌کرده است٫

محدوده نوردوز این منطقه آزاد که ۲۴۰ هکتار است نیز فعلا در محدوده گمرک موجود و پایانه مرزی این منطقه به وسعت حدود ۳۵ هکتار (فارس ۲۶/۸/۹۲)  فعال شده و عملا فعالیت خاصی در این بخش نیز به غیر از مراودات مرزی معمول و ورود کالای همراه مسافر صورت نمی‌پذیرد٫

محدوده خداآفرین نیز که مساحت اولیه آن ۶ هزار و ۴۰۰ هکتار اعلام شده بود، پس از کش و قوس فراوان با مردم و مسئولان محلی نتوانست عملیاتی شود و بالاخره در سال ۹۲ فنس کشی ۳۷۰۰ هکتار از این محدوده شامل شهرک جانانلو انجام شد (فارس-۱۴/۱۲/۹۱) که بدلیل عدم وجود پل ارتباطی با کشور همسایه و واقع شدن اراضی روبه‌روی منطقه مذکور در منطقه مورد مناقشه آذربایجان و ارمنستان، این محدوده نیز تا کنون توانسته در بخش کالای همراه مسافر و جذب چند پروژه سرمایه گذاری تولیدی رونق نسبی بگیرد٫

محدوده قلی‌بگلو که در طرح‌های این منطقه ۲۴ هزار هکتار پیش‌بینی شده است نیز تاکنون دست نخورده باقی مانده و عملا هیچ اقدامی در آن صورت نگرفته است٫

در همین زمینه ارسلان فتحی‌پور نماینده مردم این مناطق در مجلس، در نشست علنی سه شنبه دوم اردیبهشت ماه سال جاری مجلس شورای اسلامی، در نطق میان دستور اظهار داشت: منطقه آزاد تجاری ارس که با مصوبه مجلس تا محدوده مشترک مرز آذربایجان و ارمنستان گسترش یافت متاسفانه چند ماهی است که با افت فعالیت مواجه شده است و از روند مطلوب مردم برخوردار نیست این درحالی است که براساس نظر اکثر کارشناسان حوزه اقتصاد عمده‌ترین ظرفیت این منطقه راه‌اندازی منطقه آزاد مشترک ایران و جمهوری آذربایجان است٫ که اگر در این رابطه بپذیریم در محدوده مرزهای یاد شده کشور آذربایجان بیشترین تولید ناخالص ملی، بیشترین مبادلات تجاری و رشد اقتصادی را کسب می‌کند حال بی‌اعتنایی به این منطقه چه توجیهی دارد؟ (خانه ملت- ۲/۲/۹۳)

به این موارد، مشکلات موجود تنها محدوده فعال این منطقه یعنی محدوده جلفا را نیز باید اضافه کرد که با وجود موفقیت‌های نسبی در زمینه‌های مختلف از جمله صنعت، کشاورزی، حضور دانشگاه‌ها، حمل و نقل و ٫٫٫ به اذعان کارشناسان همچنان از اهداف مدنظر قانون‌گذار و دولت در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه صادرات به کشورهای همسایه و توسعه تجارت خارجی دور مانده است٫

ضعف زیرساخت‌هایی همچون جاده مناسب به خصوص در مسیر مرند تا جلفا که تنها راه ارتباطی این منطقه با مرز ترکیه و مرکز استان است و به دلیل تصادفات فراوان و آسیب‌های وارده به گردشگران و مردم در سال‌های اخیر به جاده مرگ شهرت دارد، فرودگاه که از الزامات فعالیت منطقه آزاد بوده و با وجود فعالیت‌های فرمایشی و کلنگ‌زنی‌های تبلیغاتی و وعده‌های مدیران سازمان در سال‌های اخیر تاکنون عملیات اجرایی آن آغاز نشده است، آب شرب و صنعتی که  مسئولان آب و فاضلاب بارها اعلام کرده اند که منابع موجود قادر به تامین آب شرب منطقه در سال آتی نیستند (ایرنا ۱۸/۴/۹۳) و عدم تامین انرژی برق مورد نیاز سرمایه گذاران در تمامی نقاط این منطقه همگی از جمله مواردی است که نیازمند سرمایه  گذاری سازمان منطقه آزاد ارس و دولت است٫

موردی که تاکنون محقق نشده و با نگاهی به وضعیت اجرای پروژه‌های عمرانی در این منطقه در سال‌های گذشته می‌توان دریافت که با وضعیت درآمدی این منطقه برای رسیدن به حداقل‌های مذکور سال‌ها زمان لازم است٫

به طوری که مدیرعامل این سازمان در ماه‌های گذشته از تسویه بدهی‌های پیمانکاران این منطقه در سال‌های گذشته خبر داده و اعلام نمود در اوایل نیمه دوم سال گذشته این سازمان با رقمی بالغ بر ۸۰۰ میلیارد ریال بدهی به پیمانکاران منطقه روبرو بوده است٫ (مهر- ۲۴/۴/۹۳) درعین حال این مقام ارشد منطقه آزاد ارس در گفت‌وگو با ایرنا اظهار کرد: برای سه طرح حمل و نقل جاده‌ای، ریلی و هوایی منطقه آزاد ارس نزدیک به پنج هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز است٫(۱۱/۶/۹۳)

در همین حال که سازمان منطقه آزاد ارس بنا به اذعان گردانندگانش در تامین منابع مالی مورد نیاز اداره این منطقه در چند محدوده جدا از هم در استان آذربایجان‌شرقی با مشکلات و نیازهای فراوانی روبروست، تصویب طرح الحاق شمال اردبیل به محدوده این منطقه بصورت منفصل که با بهره گیری از مصوبه مجلس در سال ۸۷ انجام شده، در کنار فاصله بیش از ۲۰۰ کیلومتری این محدوده از مرکزیت اداری سازمان منطقه آزاد ارس در شهر جلفا، قطعا این منطقه را با مشکلات عدیده‌ای مواجه خواهد ساخت٫

از طرفی اعلام زود هنگام خبر پیوستن بخش‌هایی از استان اردبیل به منطقه آزاد ارس در حالیکه تصویب قطعی آن منوط به تصویب در جلسه شورای عالی مناطق آزاد است، انتظارات محلی را افزایش داده و زمینه سوء استفاده و زمین خواری و تورم نرخ مسکن و خدمات را از هم اکنون فراهم خواهد ساخت٫ معضلی که پیش از این نیز در مناطق دیگر مانند اروند و محدوده‌های فعلی ارس نیز شاهد آن بودیم٫

نماینده مردم مرند و جلفا نیز در جمع مردم شهرستان جلفا از الحاق دشت یکانات به منطقه آزاد ارس خبر داد و افزود: با توجه به کثرت تقاضا و کمبود مکان برای ارایه به سرمایه‌گذاران در محدوده ۲۰ هزار هکتاری منطقه آزاد ارس، الحاق دشت‌های هادیشهر، یکانات، آغ‌بلاق، قره بلاق و امیرآباد به منطقه آزاد ارس پیشنهاد شد که با الحاق دشت یکانات به جهت نزدیکی به فرودگاه موافقت شده و سایر موارد نیز در دست بررسی است٫ (بنکر – ۲۷/۷/۹۳)

خوش‌چهره یکی از کارشناسان و متخصصان حوزه مناطق آزاد در کشور نیز در خصوص ایجاد و توسعه مناطق آزاد در کشور می گوید: ما در ایران رکورد‌دار مناطق آزاد هستیم که اکنون بیشتر این مناطق به فرصت‌هایی برای دستیابی برخی به بخشودگی مالیاتی و ادعاهایی که در خصوص کارکرد صادراتی این مناطق می‌شد، تبدیل شده‌اند که بعد‌ها معلوم شد‌ دعاوی بی‌مورد و غیر قابل استنادی است٫ (تابناک – ۱۲/۹/۹۲)

بدون شک سازمان منطقه آزاد ارس که بدلیل ضعف زیرساخت‌های مورد نیاز سرمایه‌گذاری همواره در طول سال‌های گذشته مورد انتقاد متخصصان و کارشناسان بوده است اکنون با انبوهی از انتظارات مردم و مسئولان شهرستان جلفا به‌ویژه شهر هادیشهر و استان مجاور خود روبرو خواهد شد که می‌تواند توان سازمان در مدیریت بر امور منطقه را در محدوده‌های فعلی و فعال منطقه در استان آذربایجان‌شرقی بگیرد٫

و در نهایت اینکه دولت و نمایندگان وزرا باید در این خصوص بدون توجه به فشارهای سیاسی اجتماعی و صرفا با نظر کارشناسی و آینده  نگر تصمیم گیری نموده و زمینه ایجاد مشکلات برای مردم و دولت و هدررفت منابع را فراهم نیاورند٫

* اعتدال پرس ضمن اعلام آمادگی برای درج نظرات و توضیحات احتمالی مسئولان منطقه آزاد و کارشناسان و صاحب نظران مربوطه، به زودی گزارش ویژه ای در این خصوص منتشر می کند٫