آنچه که می تواند باعث تثبیت یک منطقه آزاد و در ادامه رشد و توسعه آن به واسطه حضور سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی شود، وجود جاذبه های اقتصادی و سرمایه گذاری است. این جاذبه ها نیز تنها در صورت وجود زیرساخت ها می تواند معنی پیدا کند.
در واقع موفقیت یک منطقه آزاد تجاری به عوامل متعددی بستگی دارد و این عوامل را می توان در ۲ گروه کلی دسته بندی کرد که دسته اول شامل پیش نیازهای لازم برای دستیابی به موفقیت بوده و دسته دوم عوامل پسین برای دستیابی به موفقیت را دربرمی گیرد.
زیرساخت ها نیز بیشتر در دسته اول قرار می گیرند که در ادامه روند حرکتی منطقه آزاد می توانند گسترده تر شده و توسعه پیدا کنند.
در نگاه اول می توان با انتخاب مناسب محل قرارگیری یک منطقه آزاد بخشی از اهداف پیش ساختی را دست یافته تصور کرد. در صورتی که مکان مورد نظر برای ایجاد منطقه آزاد به درستی انتخاب نشده باشد، ممکن است هزینه ایجاد زیرساخت های مورد نیاز، بیش از منافع بوجود آمده در آنها شود. این موضوعی است که رعایت نشدن آن در برخی از مناطق آزاد به خوبی دیده می شود. اما در انتخاب ارس این موضوع به خوبی مورد بررسی قرار گرفته است.
برای نمونه در انتخاب منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس، سعی شده است تا بخشی از این پیش ساخت ها به واسطه موجود بودن در منطقه در همان سال های ابتدایی فعالیت این منطقه آزاد مورد استفاده قرار گرفته و حتی به صورت یک مزیت مطرح شوند. از نمونه این زیرساخت ها می توان به راه های دسترسی و امکانات ریلی این منطقه اشاره کرد.
اما این نقطه پایان تاسیس یک منطقه آزاد نیست. ارس و سایر مناطق آزاد ایران اگرچه از حداقل های زیربنایی از بدو تاسیس برخوردار بوده اند اما در ادامه برای تبدیل شدن به یک منطقه ایده آل با استانداردهای زیربنایی دنیا فاصله داشته و یا وجود بهبود وضعیت های زیرساختی، بازهم در مقایسه با استانداردهای جهان در برخی از شاخه ها می توانیم شاهد ضعف هایی باشیم.
برای نمونه در زمینه حمل و نقل و به خصوص حمل و نقل بین المللی تنها داشتن یکی از راه های ارتباطی اعم از زمینی، ریلی، دریایی و هوایی کافی نیست و بیشتر مناطق آزاد موفق جهان از تمام راه های ارتباطی در کنار هم استفاده می کنند. اتکا به حمل و نقل ریلی با توجه به محدودیت های آن که می توان به بن بست بودن برخی از مسیرها و یا مستهلک بودن اشاره کرد و این مسیرهای ریلی تا زمانی که به شاهراه های ریلی جهانی دسترسی نداشته باشد نمی تواند به تنهایی از عهده حمل و نقل محصولات تولیدی یا وارداتی برآید.
در این میان نقش حمل و نقل هوایی در جهان امروز تجارت و صنعت، غیرقابل انکار است و نبود فرودگاه مجهزی که حداقل در زمینه حمل و نقل باری فعالیت کند، می تواند یکی از کمبودهای زیرساختی در مناطق آزاد محسوب شود.اگرچه حمل و نقل دریایی مستثنی است و بدون ارتباط مناطق آزاد با آب های آژاد جهان، امکانپذیر نیست اما این مناطق برای استفاده از مسیرهای زمینی دسترسی و جایگزینی مسیرهای زیرزمینی با مسیرهای دیگر حمل و نقل به بزرگراه هایی نیاز دارند تا امنیت و سرعت بیشتری در دسترسی به این مناطق وجود داشته باشد.
زیرساخت های مخابراتی و انرژی نیز معمولا در مناطق آزاد ایران در بدو تاسیس وجود نداشته اند و به مرور زمان در این مناطق ایجاد شده اند. در منطقه آزاد ارس نیز با وجود اینکه در سال های اخیر شاهد بهبود وضعیت زیرساخت های انرژی و مخابراتی بوده ایم اما نیاز داریم تا به استانداردهای جهانی بیشتر نزدیک شده و شرایط رقابتی با دیگر مناطق آزاد همسایه در داخل و خارج از کشور ایجاد کنیم.

* نجیبه ظفری