یادداشت ویژه اعتدال پرس(اعتدال آذربایجان) – به قلم سردبیر

جنبش‌های دانشجویی به ایده‌ها و فعالیت‌های گروهی دانشجویان گفته می‌شود که در اعتراض‌های اجتماعی دخالت دارند.

هرچند تاریخ جنبش‌های دانشجویی به بلندای سابقه تاسیس دانشگاه‌هاست و به عبارتی جزئی از هویت دانشگاه شده است لیکن سابقه اعتراضات اجتماعی و سیاسی عمومی جنبش های دانشجویی، قدمتی نزدیک به یک قرن دارد که فراز و نشیب های فراوانی در عرصه جهانی و جغرافیاهای منطقه ای سپری کرده و منشاء تحولات مختلفی در تاریخ سیاسی و نظام حکمرانی بسیاری از کشورها بوده است.

جنبش دانشجویی ضد جنگ در آمریکا در دهه ۱۹۳۰، جنبش اعتراضی ضد نژادی دانشجویان سیاه پوست در سال ۱۹۶۰ در آمریکا که سرانجام به تصویب قانونی موسوم به «قانون حقوق مدنی» منجر شد، چنبش ضد آپارتاید دانشجویان آفریقای جنوبی در ۱۹۷۶ ، جنبش آزادی خواه دانشجویی مه ۱۹۶۸ فرانسه، جنبش دانشجویی ضد فقر آلمان در اواخر دهه ۱۹۶۰، جنبش خونین دانشجویان در سال ۱۹۸۹ پکن از جمله چنبش های دانشجویی بزرگ و تاثیرگذار در تاریخ سیاسی دنیا بوده اند.

در واقع می‌توان گفت که دموکراسی آلمانی در جریان جنبش شهروندی که با جنبش دانشجویی آغاز شد، ریشه‌‌ استواری یافت و چنبش ضد آپارتاید دانشجویان آفریقای جنوبی به شروع جنبش جهانی علیه آپارتاید تبدیل شد و یا جنبش دانشجویی ایران که سقوط رژیم استبداد پهلوی را سرعت بخشید.

در ۱۶ آذر ۱۳۳۲ (حدود چهار ماه پس از کودتای ۲۸ مرداد) و در شرایطی که فضای اجتماعی و سیاسی کشور آبستن اعتراضات متعددی علیه رژیم حاکم(پهلوی) بوده و انتقادات شدیدی بویژه علیه دخالت های آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد و همچنین از سرگیری روابط ایران با بریتانیا، در فضای دانشجویی کشور جریان داشت، ماجرای سفر نیکسون معاون رئیس جمهور آمریکا به تهران و اصرار به حضور وی در دانشگاه تهران علی رغم مخالفت گسترده دانشجویان سرآغاز حرکت سیاسی بزرگی در تاریخ سیاسی ایران شد که حاصل آن تولد جنبش دانشجویی ضد امپریالیستی و عدالت خواه کشور با بذر «خون» سه دانشجوی شهید احمد قندچی، آذر(مهدی) شریعت‌رضوی و مصطفی بزرگ‌نیا که قربانی نمایش قدرت رژیم پهلوی برابر دانشجویان معترض شدند، گردید.

این حنبش اعتراضی بعدها با گسترش دایره تشکیلاتی و نفوذ آرمانی خود در داخل و حتی خارج که منجر به شکل گیری هسته مبارزاتی و فکری کنفدراسیون جهانی دانشجویان ایرانی و سپس انجمن اسلامی دانشجویان دانشجویان اروپا و آمریکا شد و با برپایی تظاهرات های گسترده دانشجویان ایرانی مقیم خارج علیه رژیم پهلوی در آمریکا و اروپا بویژه در جریان سفر سال ۱۳۴۶ و ۲۴ آبان ۱۳۵۶ شاه به آمریکا و دیدار سال ‌۱۹۶۷ شاه از آلمان غربی ، نقش بسیار موثری در انعکاس صدای اعتراضات داخل کشور در سطح جهانی و نهایتا سرنگونی رژیم استبداد ایفا کرد و در دهه های بعدی نیز با افزایش انسجام و جهت گیری های انقلابی، منشأ تحولات سیاسی دیگری از جمله تسخیر لانه جاسوسی آمریکا که به تعبیر امام انقلاب دوم ‌نام‌گرفته و سرآغاز حرکت جدید در مسیر انقلاب اسلامی و تغییرات سیاسی بزرگ در نظام حکمرانی جمهوری اسلامی ایران شد، گردید.

به موازات گسترش دامنه فعالیت جنبش دانشجویی در جهان و از جمله ایران، در عصر حاضر دور جدید دیگری از فعالیت جنبش های دانشجویی شکل گرفته است و بعد از دوره انقلابی گری و تغییرات بنیادین در نظام های سیاسی کشورهای مختلف در دهه های گذشته و در عصر ثبات سیاسی نسبی حاکم بر نظام های حکومتی دنیا، جنبش های دانشجویی در جهان، رویکرد جدید “نقش آفرینی در تحولات کارکردی حکومت ها” از جمله در پیاده سازی نظام حکمرانی مطلوب و اصلاحات در خط مشی های کلان حکومتی را وجه اصلی فعالیت های خود قرار داده اند.

حکمرانی و شیوه آن، از مباحث کلیدی و‌ بسیار مهم در حکومت ها است که به معنای اداره و تنظیم امور است و به رابطه میان شهروندان و حکومت کنندگان اطلاق میشود.

پارادایم جهانی “حکمرانی خوب” که از اواخر دهه ۱۹۹۰ در دنیا حاکم شده، عبارت است از مدیریت(مطلوب) منابع عمومی بر اساس حاکمیت قانون، دستگاه قضایی کارآمد و عادل و مشارکت گسترده مردم در فرآیند حکومتداری.

طی دهه های اخیر، شاخص های مختلف و بروز شده ای از سوی نهادهای بین المللی بزرگ همچون بانک جهانی، صندوق بین المللی پول، سازمان ملل و.. برای حکمرانی مطلوب در سطح حکومت های جهان که غالبا دچار بحران مشروعیت و ناکارآمدی شده اند، تعریف و تعیین شده است که بر این اساس، شاخصهای “حکمرانی خوب” (به عنوان پارادایم غالب جهانی که جایگزینی برای نظام های مدیریتی سنتی و پرچالش است)، پارامترهایی چون: پاسخگویی، شفافیت، قانون مندی، ثبات و پیش بینی پذیری، کارآمدی و اثربخشی، عدالت، مهار فساد، مشارکت عمومی و مسئولیت پذیری را شامل می شود.

علاوه بر ساختار حکومت، مردم و نهادهای اجتماعی نیز اضلاع دیگر حکمرانی خوب را شکل میدهند که در این میان، جنبش های دانشجویی به عنوان یک نهاد مردمی آگاهی بخش و مطالبه گر از نقش ویژه ای برخودارند.

حکومت ها ذات مقاومت گرایانه‌ای در برابر اصلاح گری و حق مطالبه گری و دخالت افکارعمومی در حکمرانی دارند و برای شکست این مقاومت و سوق داده شدن سریع و مطلوب حکومت ها به پیاده سازی یک حکمرانی خوب و مطلوب، حنبش دانشجویی نقش بی بدیل و بسیار مهمی دارد.

تحقق شاخصهایی چون پاسخگویی، عدالت، مهار فساد و قانونمندی در هیچ حکومتی بدون نقش آفرینی پتانسیل های بسیار بزرگ و ویژه ای همچون جنبش دانشجویی که متصف به خصوصیات برجسته ای چون عدالت طلبی، مطالبه گری، پرسشگری، اندیشه ورزی نقادانه و‌ اصلاح گر، روشنگری و آزادی خواهی است، به سهولت و به شکل مطلوب، ممکن نخواهد بود.
در مکاتب مدیریتی و سیاسی مختلف، نقش جنبش دانشجویی با توجه به خصوصیات ذاتی منحصر به فرد و قدرتمند خود، در شکل گیری حکمرانی خوب، مورد توجه ویژه بوده و در کنار ارکان دیگری چون رسانه ها، از مهمترین عوامل تاثیرگذار در پیاده سازی و تحکیم اصول حکمرانی خوب به شمار می آیند.

البته این نقش، متقابل و یک رابطه دوسویه بوده و حمایت و تقویت جنبش دانشجویی، از وظایف حاکمیتی حکمرانان محسوب می شود و بر این اساس، یکی از شاخصهای ارزیابی حکمرانی خوب، همین میزان پویایی جنبش دانشجویی در کنار دیگر نهادهای اجتماعی مستقل در کشورهاست.

 جنبش دانشجویی آگاه و‌ متعهد، پیشتاز و پیشران توسعه سیاسی فرهنگی و اقتصادی کشور می باشد و این امر بخصوص در کشورهایی با درجه توسعه یافتگی پایین، بسیار ضروری و مورد توجه می باشد.

متاسفانه، طی دو دهه اخیر شاهد افول قابل توجه جنبش دانشجویی در کشور بوده ایم و‌ به غیر از برخی اقدامات محدود، مقطعی و تک موقعیتی و جزیره ای(و هرچند بعضا ارزشمند)، خلأ جدی نقش آفرینی گسترده «جنبش اصیل دانشجویی» در توسعه و حاکم سازی حکمرانی خوب در کشور را به وضوح می توان دید.

امروزه از «دانشجوی آینده ساز» به «دانشجوی پول ساز» رسیده ایم دانشجویی که نقش پول سازی برای دانشگاههایی دارند که تبدیل به «بنگاه های اقتصادی» شده اند.
دانشگاههایی که از منطق «تولید علم»، به «تولید مدرک» و سیستم های “درآمدساز” منحرف شده اند. در چنین منطق هایی، حنبش دانشجویی بیدار و‌ فعال، مزاحمان پر دردسر هستند که به لطایف الحیلی باید خاموش و‌‌ خنثی گردند!

“جنبش دانشجویی” یک نعمت و فرصت بزرگ برای هر جامعه و کشوری است که باید همیشه بیدار و پویا باشد تا تعهدی که از طرف ملت بر گردن خود دارد یعنی اصلاح گری و‌ تحقق حکمراتی خوب را به خوبی جامه عمل بپوشاند.هرچند شاید، این بنابه ذات مقاومت گرایانه حکومت ها، مقبول نباشد ولی ‌این راهی است که باید رفت.

بابک محمدزاده علمداری/ دانشجوی دکتری مدیریت توسعه
و فعال سابق جنبش دانشجویی (عضو اسبق شورای مرکزی جامعه اسلامی دانشجویان کشور)

• ۱۶ آذر ۱۳۹۹