اعتدال آذربایجان/ یادداشت ویژه سردبیر   

به گزارش اعتدال آذربایجان، در این یادداشت ضمن واکاوی مفهوم بروکراسی و مزایا و معایب آن به اختصار، بر لزوم جایگزینی بروکراسی حرفه ای بجای بروکراسی سنتی و ماشینی تاکید شده است. در این یادداشت آمده است:

بروکراسی به معنای اداره کردن از طریق قوانین و مقررات و ضابطه‌مند کردن امور است. این نظریه توسط ماکس وبر آلمانی و در اواخر نیمه اول قرن ۲۰ ارائه شد، که به پدر سازمان اداری مدرن نامیده شده است.

هرچند بروکراسی از نظر عموم، مفهومی منفی دارد و اغلب تداعی کننده کاغذ بازی و کندی در جریان امور است ولی بروکراسی در اصل، شالوده و ستون نظام اداری و مدیریتی است و شاخصه‌های مثبت و مهمی چون: استخدام کارکنان بر اساس توانایی و دانش فنی، تقسیم کار و تخصصی کردن امور، سلسله مراتب اداری و تفکیک بین مدیریت و مالکیت و جایگزین کردن مدیران متخصص را به ارمغان آورد که این اصول، سرآغاز جنبش کارآمدی و بهره وری در سازمان ها شد.

اما بعداً به مرور، قواعد و ضوابط بروکراتیک تبدیل به اصل شده و اجرای بی قید و شرط این قواعد، جایگزین هدف های اصلی و مأموریت غایی سازمان شد. به مرور و با پیش آمدن اقتضائات و شرایط جدید، نقایص و معایب دیگری بر بروکراسی ماشینی یا همان بروکراسی سنتی وارد شد که موجب به چالش کشیده شدن جدی این نظریه شد.

مواردی چون: عدم انعطاف پذیری، عدم توجه به خروجی کار و اصالت دادن به ضوابط بجای نتایج، عدم تطابق با شرایط محیطی پیچیده و‌ پرسرعت، افزایش چشمگیر دانش و نیاز فوری به متخصصین بخاطر گسترش سریع صنایع مبتنی بر دانش، و سرآخر، عدم کارآیی از جمله معایب مهم بروکراسی سنتی بود که حتی برخی دانشمندان علم مدیریت را به فکر حذف آن واداشت.

در همین راستا و بعد از شروع یک نهضت جهانی نسبتا گسترده برای حذف کلی بروکراسی از نظامات اداری و سازمانی، ولی در ادامه بنا بر این شد که باتوجه به اصول اساسی مفید و اجتناب ناپذیر بورکراسی، به جای حذف آن به اصلاح و نوسازی بروکراسی سنتی بپردازند و بر این اساس بود که بروکراسی حرفه‌ای در دهه ۱۹۸۰ پدیدار گشته و جایگزین بروکراسی سنتی شد.

بروکراسی حرفه ای، بویژه در موادری که سازمان بزرگ بوده و محیط پیچیده است، بیشترین کارایی را به همراه داشت. در بورکراسی حرفه ای، اصالت دادن به خروجی کار بجای فرآیندها و ضوابط خشک، تمرکززدایی، لزوم انعطاف پذیری و چابکی سازمانی و ایجاد ساختار ها و سازوکارهای جدید سازمانی و کاری (که از آنها به عنوان پسابروکراسی و بروکراسی مدرن نیز نامیده می شوند) همچون: سازمان های مجازی، ادهوکراسی، دورکاری، خودرهبری، مدیریت نرم نیروی انسانی و … مورد تأکید قرار گرفت که نتیجه آن عبور از بحران ناکارآمدی بروکراسی سنتی_ماشینی و آغاز دوره جدید جهش در مدیریت و اداره امور و ارتقاء بهره‌وری و رقابت پذیری در سازمان ها بود.

برغم پیشرفت های صورت گرفته در ساختارهای جدید سازمانی و کاری در علم مدیریت و اثبات عدم کارآیی بروکراسی سنتی، لیکن همچنان بخش اصلی نظام اداری و مدیریت دولتی در ایران در چنبره بروکراسی سنتی باقی مانده است و عطف به ضرورت خروج از بحران ناکارآمدی در سیستم اداری و سوق داده شدن سیستم به سمت بهره وری و رضایتمندی، می بایست، اصلاحات جدی و اساسی در این راستا صورت گیرد. 

بابک محمدزاده علمداری _ پژوهشگر و دکتری مدیریت دولتی