تدوین کنندگان :

• علیرضا نظیف (کارشناس ارشد روابط بین الملل)
• محمد ابراهیم نوشیرانزاده (کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری)
  زمستان ۱۳۹۶

رشد تجارت جهانی و تحولات ناشی از آن مربوط می شود به : دانش فنی ، حمل ونقل و ارتباطات . اهمیت حمل و نقل در رشد تجارت جهانی آن بس که یک ضلع از اضلاح سه گانه را حمل و نقل به خود اختصاص داده است .

جمهوری اسلامی ایران دارای سه مزیت نسبی و رقابتی بزرگ در دنیا است : نفت و گاز– ترانزیت – گردشگری

در ایران بعد از نفت و گاز ، ترانزیت( لجستیک) و گردشگری در رتبه های سوم و چهارم قرار گرفته است  که هر دو مزیت (نفت و گاز و گردشگری) به طریقی جهت بهبود فرایند حمل و خدمات مرتبط ، به فعالیت های لجستیکی وابسته است . ایران با توجه به قرارگیری در منطقه جنوب غرب آسیا و محل اتصال ۵ کریدور بین المللی و ۶ کریدور منطقه ای از جمله نقاط مورد توجه کشورهای تولید کننده و مصرف کننده کالا و شرکتهای توزیع و یا شرکتهای حمل و نقل می باشد.

ظرفیت بالقوه ایران در عرصه ترانزیت حدود ۱۰۰میلیون تن کالا میباشد که اگر برای هر تن فقط در عرصه ترانزیت ۲۰۰دلار سود در نظر بگیریم در آمد سالیانه ایران از این محل حدود ۲۰ میلیارد دلار خواهد بود .

این رقم بهترین عامل افزایش تولید ناخالص داخلی و افزایش یک درصدی نرخ رشد سالیانه کشور می باشد البته ظرفیت ایران طبق اعلام وزیر محترم راه و شهرسازی با امعان نظر به موقعیت ژئواستراتژیک ایران برای عرصه ترانزیت بیش از ۱۵۰میلیون تن می باشد.

عدم عنایت به مباحث ترانزیت و تامین زیرساختهای مورد نیاز سخت افزاری و نرم افزاری سبب شده کشورهای منطقه ای جایگاه تاریخی ایران را در این عرصه کمرنگ سازند.

خلاصه عملکرد حمل و نقل 

• قرارگیری ایران در جنوب غرب آسیا و در منطقه خاورمیانه و محل اتصال و گره جریانات عبوری کالا و خدمات بین المللی و منطقه ای
• جمعیت ایران حدود ۸۰میلیون نفر
• تردد سالانه بیش از ۱۲میلیون تن کالای ترانزیتی از مبادی مرزی کشور
• بیش از ۱۲% از تولید ناخالص داخلی از طریق ترانزیت و حمل و نقل بدست می آید
• بصورت مستقیم و غیر مستقیم بیش از ۸% جمعیت ایران با حمل و نقل و ترانزیت و خدمات مرتبط اشتغال دارند
• کشورهای منطقه ای با علم به اهمیت حمل و نقل در جهت تولید ارزش افزوده و به تبع آن افزایش
  GDP(Gross Domestic Prodact) در صدد ایجاد زیربناهای مناسب حمل و نقل بین المللی
  هستند .

استان آذربایجان شرقی با عنایت به موقعیت ممتاز جغرافیایی و قرارگیری در محل عبور کریدورهای بین المللی به اروپا و کشورهای cis بهترین جایگاه را در عرصه فعالیت های لجستیکی دارد و قادر است ۱۵ % از سهم ناخالص کشور را در عرصه ترانزیت به خود اختصاص دهد که این درآمد رقمی زیادی در عرصه درآمدهای خدماتی است.

وجود منطقه آزاد ارس و منطقه ویژه سهلان با جمیع مزیت های قانونی و توانمندیهای محیطی قادر هستند حتی این سهم در آمدی را بیشتر نماید .

طبق مطالعات متخصصین اقتصادی ، ایران میتواند محل شکل گیری ۱۲هاب یا پایانه ترکیبی باشد که چهارمین اولویت
هاب استان آذربایجانشرقی است که از ۱۰۰۰میلیون تن کالای جابجا شده در بین هابها قادر است ۱۲۰میلیون تن کالا را از خود عبور دهد.

حتی این هاب قادراست محل تمرکز و پردازش کالا و ایجاد ارزش افزوده برای کشورهای منطقه ای گردیده و زمینه شکل گیری یک کریدور منطقه ای با کشورهای هدف بمانند روسیه و گرجستان و ارمنستان و آذربایجان گردد.

خلاصه وضعیت استان آذربایجان شرقی
۱- قرارگیری در شمال غرب کشور و همسایگی با جمهوری خودمختاری نخجوان و جهموری ارمنستان و جهموری
آذربایجان
۲- وجود دو مبداء ورودی و خروجی رسمی در مرز خودمختاری نخجوان و ارمنستان
۳ – جمعیت استان حدود ۴ میلیون نفر و ۵% جمعیت کشور
۴-  نرخ رشد استان حدود۳/۵  و گردش مالی ۵ /۲ درصدی
۵ – نسبت تناژ صادراتی استان نسبت به کشور ۱ درصد (حدودی)
۶- نسبت ریالی صادارت استان نسبت به کشور ۲/۶ درصد(حدودی)
۷ –  نسبت دلاری صادرات استان نسبت به کشوری ۲/۷ درصد(حدودی)
۸- امکان افزایش یک درصدی نرخ رشد با رونق گیری فعالیت های لجستیکی

با امعان نظر به مراتب فوق به نظر می رسد عنایت ویژه مسئولین محترم اقتصادی، قانونگذاری و برنامه ریزی استان در مکان یابی و سیاست گذاری ایجاد فضاهای کالبدی و فعالیتی برای شکل دهی به عملیات لجستیکی در منطقه ویژه سهلان و منطقه آزاد ارس و …. به عنوان نقاط مزیت دار بیش از پیش ضرورت پیدا کرده است.

لحاظ نرخ رشد استان و گردش مالی با لحاظ سهم استان از جمعیت کشور می طلبد در جوار بخش صنعت و سایر بخشهای اقتصادی به بخش خدمات خصوصا لجستیک نیز توجه خاصی گردد.

ضمنا بخش لجستیک میتواند تولید ناخالص استان را بیش از ۱درصد ارتقا بخشیده و آسایش , آرامش و رفاه را که ما حصل این فعالیت در ایران و استان آذربایجانشرقی خواهد بود ، ایجاد نماید .

در شرایط فعلی تهدیدات ناشی از برنامه های کشورهای منطقه ای ایران و طرح بلند پروانه جاده ابریشم جدید توسط چین و خارج شدن ایران از مسیر یاد شده سبب شده است حضور ایران در ترتبیات منطقه ای کالا و خدمات ضروت یافته و مطالعه و فعال سازی کریدورهای منطقه ای با کشورهای همجوار از اولویت کشورهای منطقه ای باشد . لذا پیش قدمی ایران در وارد شدن در این ترتیبات یعنی تثبت موقعیت کشور در مدیریت زنجیره تامین و عرضه و احصا و تثبیت ایران در زنجیره تامین ارزش جهانی است .

استان آذربایجان شرقی با موقعیت ممتاز قادر است وارد همکاریهای منطقه ای با ترکیه و آذربایجان و ارمنستان و عراق شده وجایگاه خود را در زنجیره تامین مستحکم نماید .

از جمله کریدورهای منطقه ای با محوریت استان آذربایجان شرقی :
۱-  تبریز و ترابوزان
۲-  بندر عباس – روسیه با گره ارمنستان و گرجستان

لذا برای تحقق ایده فوق یعنی فعال سازی کریدورهای منطقه ای فوق الاشاره تامین زیرساختهای مواصلاتی (خطوط) ایجاد هابهای لجستیکی (گره) در سهلان و منطقه آزاد ارس و یا سایر مکانهای مزیت دار ضروری خواهد بود تا استان با ایجاد شبکه لجستیک با الهام از برنامه های ملی ، وارد ترتیبات منطقه ای و همگرایی اقتصادی با کشورهای همجوار گردد .

پیش بینی ترانزیت قابل جذب توسط استان آذربایجان شرقی
مزیت های نسبی استان در عرصه ترانزیت در کالاهایی همچون مواد شیمیایی ، ساختمانی و معدنی، فلزی و کشاورزی و دامی و کشاورزی است.
در مسیر کریدور شمال – جنوب میزان کالای که میتواند از شمال غرب کشور جابجا شود در دو سناریو مطرح
شده است :

فایل pdf متن کامل طرح همراه با داده های آماری و اسلاید در لینک زیر :

 ➡ اهمیت اقتصادی و حمل و نقلی ارمنستان و گرجستان برای جمهوری اسلامی ایران

گزارش های قبلی اعتدال پرس در این زمینه :

• گلایه های بودجه ای مدیران استان و ثروت بزرگی که چشم پوشی شده(یادداشت ویژه سردبیر اعتدال پرس)
• غفلتی به بهای چند میلیارد دلار برای استان آذربایجان شرقی!
• آذربایجان شرقی چهارمین اولویت شکل گیری هاب در ایران/ ضرورت توجه به مزیت ممتاز آذربایجان شرقی در عرصه ترانزیت